Crkva leti u vazduh

 KRALJ Boris III rođen je 30. januara 1894. kao sin drugog monarha Bugarske, Ferdinanda od Saks-Koburga, i njegove prve supruge, Marije Luise Pije od Burbon-Parme, što je izazivalo kontroverzu s obzirom na to da su oboje bili katolici. Bugarski ustav je zahtevao da prestolonaslednik bude pravoslavne vere, koja je bila državna religija, ali bugarski premijer, diktator Stefan Stambolov, uspeo je da izmeni ustav. Tako je Boris mogao da bude kršten u katoličkoj crkvi iako su se tome protivili i ruska vlada i mnogi Bugari. Posle popriličnog diplomatskog mešetarenja, Boris je ponovo kršten u pravoslavnoj crkvi.
Ključna za ovu kao i za mnoge druge domaće i međunarodne situacije u kojima se Bugarska našla bila je pozicija Rusije, sa kojom je Bugarska imala posebne odnose, kako u vreme carske Rusije, tako i kada je bila pod vlašću Sovjeta.
Tokom 1912. Bugarska se udružila sa Srbijom, Crnom Gorom i Grčkom i započeo je Prvi balkanski rat kako bi se porazila Turska. Uprkos obećanju, njeni saveznici su joj uskratili makedonske teritorije. Kralj Ferdinand je juna 1913. nepromišljeno naredio napad na Srbiju i Grčku (Drugi balkanski rat). U rat su protiv nje ušle i Rumunija i Turska, te je Bugarska katastrofalno poražena.
Po izbijanju rata 1914. Bugarska je bila neutralna, ali Ferdinand je oformio antisrpsku a pronemačku vladu sa Vladislavom Radoslavovim na čelu, koja je zbog obećane teritorije Makedonije uvela državu u rat na strani Centralnih sila. Vođa seljaka Aleksandar Stambolijski, najpopularniji političar u Bugarskoj, javno je pretio kralju za slučaj da objavi rat, zbog čega ga je Ferdinand uhapsio. Kada se u leto 1918. godine ratna situacija preokrenula, Ferdinand je smatrao da je potrebno da oslobodi Stambolijskog kako bi on sa ostalim stranačkim vođama pregovarao o prestanku neprijateljstava sa saveznicima.
Bugarska je bila prva (septembar 1918) od zemalja Centralnih sila koja je potpisala primirje sa saveznicima; kralj Ferdinand je abdicirao u korist svog sina, koji je, sećajući se srednjovekovnog Bugarskog carstva, uzeo ime Boris III.
Aleksandar Stambolijski, ojačan pokušajem seljačke bune, postao je novi premijer, sa čvrstom većinom u parlamentu i vladom sastavljenom isključivo od članova njegove Agrarne unije, što je u bugarskoj politici retkost. Osim tog popularnog antiratnog stava, Stambolijski je zadobijao naklonost seljaka time što je kritikovao korumpirane političare, opisane od jednog posmatrača u stilu “previše advokata bez dovoljno klijenata”.
Nasuprot ličnom režimu svog oca, Boris je svoju vladavinu otpočeo u džepu Stambolijskog, koji nikada nije krio da mu je od monarhije draža republika. Zbog toga je Boris 1923. odobrio zaveru političkih vođa i nacionalista iz redova makedonskih Bugara, koji su državnim udarom oborili vladu, posle čega je Stambolijski ubijen i iskasapljen. Usledile su dve godine previranja i potresa u državi dok je trajala pobuna, koju su ovog puta poveli komunisti umesto Agrarne unije. U pokušaju da ubiju kralja, komunisti su digli u vazduh crkvu Svete nedelje u centru Sofije, ali bombe su eksplodirale pre nego što je kralj stigao na bogosluženje.
Posle državnog udara iz 1923. godine, važnu ulogu u državnoj politici igrala je Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija (VMRO), teroristička grupa bugarskih nacionalista, čiji su članovi sproveli mučenje i ubistvo Stambolijskog. U suštini, oni su pod svojom kontrolom držali makedonsku provinciju kraljevstva i vršili upade u srpski deo Makedonije, ubijajući protivnike i čak naplaćujući “porez”.
VMRO se velikim delom finansirao iz ilegalnog uzgajanja maka za potrebe trgovine heroinom. Rivalstvo između frakcija VMRO i njihovi napadi na političare koji su se suprotstavljali njihovom programu za stvaranje nezavisne bugarske Makedonije doveli su državu do ivice građanskog rata, naročito u Sofiji, gde je VMRO svakodnevno vršio ubistva i ulazio u oružane okršaje.

MLADA OD SAVOJA
ROĐEN 30. januara 1894. godine kao princ bugarske dinastije Saks-Koburg, Boris je posle abdikacije svog oca 1918. postao kralj. Oženio se princezom Đovanom Savojskom 1930, sa kojom je dobio naslednika Simeona, koji ga je pod regentstvom nasledio kada je Boris neočekivano umro u Sofiji 28. avgusta 1943. posle kontroverzne posete Hitleru.

NARUDŽBENICA
KNjIGA "Balkanski diktatori", u izdanju IPS može se kupiti u knjižarama "Mamut" i drugim bolje snabdevenim, ili da se naruči na i-mejl pretplata@ips.rs i telefon 011/3715-000.
(Nastaviće se)