Otimanje svete zemlje

 KADA su osamdesetih godina 20. veka redakcije jednog jugoslovenskog omladinskog časopisa razmatrale pitanje rešenja statusa Kosova, autori posebnog izdanja pisali su, između ostalog, i o mogućnosti podele pokrajine. Sadržaj zajedničkih analiza predstavili su preko nekih veza Slobodanu Miloševiću, političaru čija je karijera u partiji i državi u to vreme bila u usponu. Kažu da je budući prvi čovek Srbije na spomen podele odmahnuo rukom uz opasku da bi svako onaj ko bi se odrekao makar i jedne kosovske opštine bio smatran za izdajnika sličnog Vuku Brankoviću.
Dakle, srpska javnost je krajem osamdesetih godina, posle skoro decenije krize jugoslovenske federacije, bila nespremna za bilo kakav značajniji kompromis u vezi s Kosovom. U istoriji su postojali, istina retki, primeri da se jedna država dobrovoljno odrekne dela svoje teritorije, međutim, svaki takav argument bio je u srpskoj javnosti uglavnom dočekivan tvrdnjom da je Kosovo za srpski narod "sveta zemlja".
Razvoj ideje o Kosovu i Metohiji kao svetoj zemlji vrlo je složen i predstavlja jednu od osobenosti moderne srpske istorije. Naime, Kosovo i Metohija u ovim granicama postoje samo 48 godina! Prva granica oblasti, ona prema Kneževini Albaniji, određena je posle dugotrajnog pregovaranja i arbitraže 1913. i 1914, u vreme kada Kosovo i Metohiju niko nije pominjao kao posebnu oblast.
Kad je reč o nedeljivosti oblasti današnjeg Kosova, tadašnja srpska država nije baš imala stav istovetan današnjem. Pored toga što su srpske trupe pomagale crnogorskoj vojsci prilikom opsade Skadra, Srbija je od svoje teritorije kao kompenzaciju maloj jadranskoj kraljevini pridružila oblast Đakovice. Crna Gora, koja je, i pored svog tada nesumnjivo srpskog etničkog karaktera, u to vreme ipak bila nezavisna država čija je politika često bila vrlo različita od politike Srbije, prisajedinila je posle Prvog balkanskog rata čitavu oblast Metohije, uključujući i Peć, sedište nekadašnje srpske patrijaršije i oblast manastira Visoki Dečani. Kažu da je jedan crnogorski zvaničnik u to vreme u razgovoru izjavio: "Đakovica će nas sahraniti..." Mislio je, očigledno, na nemirno stanovništvo ove etnički dominantno arbanaške varoši, koje je bilo četiri puta brojnije od građanstva prestonice Cetinja. Đakovica je nakon prisajedinjenja postala najveći grad Crne Gore!
Kosovo je tek posle Drugog svetskog rata dobilo svoje granice. Do tada, oblast je bila u administrativnim granicama Zetske banovine (jedne od devet, kasnije osam banovina Kraljevine Jugoslavije), odnosno u sastavu italijanske Velike Albanije.
Autonomna Kosovskometohijska oblast je isprva osnovana bez krajeva severno od reke Ibar (Ibarskog Kolašina) u svojim granicama. Tokom prvih deset godina autonomnom oblašću upravljano je posredstvom vojne uprave, a kasnije je savezni policijski aparat sprovodio politiku koja nije ostavljala mesta za nekakvu autonomiju, naročito ne za modele kakvi su postojali u zemljama realnog socijalizma, koji su podrazumevali mnoge odlike državnosti.
Ipak, i takva autonomija pružala je osnove za kasnije uspostavljenu državnost Kosova. Tako je 1961. donesena odluka da oblast Ibarskog Kolašina (današnje opštine Severna Mitrovica, Zvečan, Zubin Potok i Leposavić) bude priključena Kosovu. Razlozi su bili "ekonomski" - "drugovima s Kosova bilo je potrebno drvo" iz bogatih šuma ovog kraja.
U politiČkom pogledu oblast je prolazila kroz nekoliko promena. Od 1945. do ustavnih promena iz 1963. naziv joj je bio Autonomna oblast Kosmet, kasnije je preimenovana u Autonomnu pokrajinu Kosovo i Metohija, da bi s ustavnim promenama iz 1974. i sticanjem položaja subjekta federacije dobila naziv Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo.
Sve ove protivrečnosti nameću pitanje šta suštinski čini Kosovo i Metohiju u današnjem teritorijalnom obimu svetim zemljama srpskog naroda? Zaista, Kosovo je bilo zavetna zemlja pokreta za nacionalno oslobođenje i ujedinjenje srpskog naroda tokom čitavog 19. veka.
Srpski narod se iz oblasti neprestano selio, naročito pošto je Srbija 1878. godine dobila nezavisnost. Proterivanje i povlačenje turskog i arbanaškog stanovništva iz novooslobođenih krajeva doveli su do novog progona Srba u pograničnim oblastima Osmanskog carstva. Do ratova iz 1912. samo s današnjeg Kosova u Kraljevinu Srbiju preselilo se oko 100.000 ljudi. Možda je upravo ta moralna obaveza prema sabraći koja su progonjena svakako više i okrutnije nego u bilo kom drugom kraju Osmanskog carstva ili Habzburške monarhije i dovela do toga da oblast Stare Srbije (kasnije Kosova) dobije poseban položaj u srpskoj nacionalnoj svesti.
Ipak, dok se jedinicama srpske vojske 1912. činilo da oslobađaju srpski Sion, običan narod je posle uključivanja u srpsku i jugoslovensku državu praktično zaboravio Kosovo i Metohiju. I pored povremenih narodnih izliva solidarnosti, kao što je bio onaj kada su građani Kruševca sprečili rušenje spomenika Kosovskim junacima, ili narodni pokret krajem osamdesetih godina radi zaštite lokalnih Srba, slika Kosova dobila je kasnije u kolektivnoj svesti znatno drugačiji karakter.

VAZDA ROVITO
U vreme Kraljevine Jugoslavije čak trećina žandarmerijskih snaga služila je u oblastima Kosova i Makedonije. Ipak, u državi je prioritet stavljan na složene i teške odnose između Hrvata i centralnih vlasti. Posle Drugog svetskog rata na Kosovu je stvaran sistem koji je, i pored lošeg odnosa prema lokalnim Srbima, sve do 1974. godine odgovarao većini pripadnika svih zajednica pokrajine.
(Nastaviće se)