Prokleta bez krivice

 BLAGODAREĆI veštoj politici despota Stefana, Srbija je ostala punih deset godina u miru sa Turcima. Despot Stefan pod pokroviteljstvom mađarskog kralja Žigmunda i turskog sultana Muhameda, koga je on svesrdno pomagao da dođe na presto, u miru i blagostanju posveti život dobru svoga naroda i nastupi doba procvata Srpske despotovine.
Osetivši da mu zdravlje sve više popušta, despot Stefan odluči da iskoristi mađarski sabor u Tati, kojem je prisustvovao (1426) i tamo sa mađarskim kraljem Žigmundom zaključio ugovor o nasleđu njegovog sestrića Đurđa na srpskom prestolu.
Po ovom ugovoru, Đurađ je prijemom nasleđa morao da vrati Mađarima Beograd, Golubac i Mačvansku banovinu, koje je despot Stefan dobio na doživotno uživanje.
Smrću despota Stefana Lazarevića, 19. jula 1427. godine, koja je teško pogodila Srbiju, Đurađ je primio na upravljanje dosta sređenu zemlju, ali i mnoge brige, jer je trebalo sačuvati preostalu Srbiju, koju su Turci posle smrti sultana Muhameda teško pritiskali s juga, a Mađarima predati Mačvu, Beograd i Golubac. To će teško prihvatititi srpski narod posle dugogodišnjeg posedovanja, izgradnje i naseljavanja.
U isto vreme (1429), pošto je mađarskom kralju Žigmundu morao da preda Beograd, Đurađ je otpočeo zidanje nove prestonice Smedereva, koja je završena 1430. godine pod rukovodstvom Jerininog brata Tome Kantakuzena.
U skladnom braku sa despoticom Jerinom, Đurđu su se izrodila deca: Katarina (Kantakuzina), Stefan i Lazar, kasnije izvanredno obrazovana i vaspitana.
Zbog teških uslova u kojima je izgrađeno Smederevo i opravljane brojne tvrđave i zbog toga što je bila strankinja (Grkinja), narod nije voleo despoticu Jerinu. Bacio je na nju svu krivicu zbog teškog stanja u Srbiji i bez osnova je nazvao - "Prokleta Jerina".
I pored mnogobrojnih teškoća - predaje u harem ćerke Mare iz prvog braka, stalnog pritiska Turaka sa juga, odvođenja sinova Stefana i Lazara kao talaca u Tursku i najzad njihovog oslepljenja, kao i privremenog pada Srpske despotovine pod tursko ropstvo 1439. godine, despot Đurađ, hrabar ratnik, bistar i odlučan vladar, uspešno je vladao Srpskom despotovinom i produžio njen život sve do 24. decembra 1456. godine. Tada je u osamdesetoj godini života iznenadno umro u svome dvorcu u Srebrenici pod Rudnikom. Sahranjen je, po sačuvanim izvorima, u crkvi Krive Reke pod Rudnikom, na gornjem toku rečice Despotovice.
Tri nedelje posle smrti despota Đurđa, novi srpski despot Lazar je sklopio ugovor sa turskim carem Mehmedom II, kojim je dobio na upravljanje sve preostale očeve zemlje i obećanje da neće biti uznemiravan u svojoj vladavini. Zauzvrat je bio u obavezi da turskom caru plaća godišnji danak od 40.000 dukata i daje mu određeni broj vojnika kada on to zatraži.
Za vreme njegove vladavine u srpskoj despotovini se sve više zaoštravala protivrečnost dveju stranaka: turkofilske, koju su vodili njegova sestra Mara, udata za turskog cara i brat joj Grgur, i mađarofilske, koju je vodila despotica Jelena i njegov drugi brat Lazar.
Despot Lazar se kolebao između ove dve stranke, ali je više naginjao turkofilskoj politici.
Deca i porodica despota Đurđa i dalje nikako nisu mogli da se slože u političkim prilikama Srpske despotovine, pri čemu je despot Lazar nastojao da majku Jerinu liši svakog uticaja na politiku i pored toga što mu je otac ostavio amanet da u upravljanju despotovinom, posle njegove smrti, učestvuje i Lazareva majka.
Ova njihova nesloga se završila tragično. Stara i bolesna despotica Jerina je umrla 1457. godine pod nerazjašnjenim okolnostima na Rudniku i sahranjena u njegovom podnožju, a te noći prebegli su na tursku teritoriju, nesahranivši majku despotov brat slepi Grgur, sultanija Mara i Grgurov ujak Toma Kantakuzen.
Vizantijski hroničari Halkokondil i Sfrances su čak i optuživali despota Lazara da je majku Jerinu otrovao, usuvši joj otrov u salatu, što se kasnije pokazalo neistinom.
Iznenada, 20. januara 1458. godine, pod nepoznatim okolnostima, umro je i despot Lazar. On nije za sobom ostavio muško potomstvo već tri ćerke, od kojih je najstarija Jelena (Jelača) imala samo 11 godina, pa je ubrzo po despotovoj smrti, obrazovano namesništvo. Tu je ubrzo počela borba za prevlast.
Udovica despota Lazara je zajedno sa deverom Stefanom težila da despotovinu što više osloni na Mađarsku. Nasuprot njima bio je namesnik Mihailo Anđelković, koji je težio Turcima i čak pokušao da u grad Smederevo uvede Turke, što su Srbi sprečili.
OzlojeĐeni ovim, Turci napadoše Srbiju sa velikom vojskom, vodeći sa sobom Đurđevog sina slepog Grgura kao pretendenta na srpski presto.
U ovakvoj situaciji, Jelena i Stefan zatražiše pomoć od Mađara i, u cilju sačuvanja despotovine, stupiše u kontakt sa bosanskim kraljem. Traženo je rešenje da se udajom maloletne Jelene za sina bosanskog kralja Stevana Tomaševića, objedine Srbija i Bosna i uz pomoć Mađara sačuva Srbija.
U skladu s tim, Stevan Tomašević je u Smederevu 21. marta 1459. godine preuzeo vlast, dok je svadba sa Jeleninom ćerkom obavljena prvog aprila. Tako je muška loza Brankovića prestala da vlada Srbijom.

NASLEDNICI DINASTIJE
ĐURAĐ je u proleće 1429. godine od vizantijskog cara Jovana VII Paleologa dobio znake despotskog dostojanstva, a do tada se predstavljao "gospodinom Srbljem i Pomorju Zetskom". Tada su se Brankovići prvi put pojavili u ulozi naslednika srednjovekovnih srpskih dinastija.
(Nastaviće se)