Stradali sa narodom

 KAD je čuo za objedinjavanje Bosne i Srbije, car Mehmed II izrazi protest i sa velikom vojskom krenu na Smederevo.
Novi despot Stefan Tomašević nije dobio podršku, jer su Mađari bili zauzeti unutrašnjim borbama, a otac i rimski papa nisu imali čime da mu pomognu.
Kada je car sa vojskom stigao pod grad, mladi despot Stefan se našao usamljen. Videvši da se ne može održati, on se odluči na predaju.
Pregovore sa Turcima vodio je despotov stric Radivoje koji se zatekao u Smederevu. Jedini uslov koji je on postavio Turcima bio je da poštede život svima koji su se zatekli u gradu, da ih ne robe i dozvole im odlazak.
Turski car Mehmed II ovo je velikodušno prihvatio.
U rano jutro 20. juna 1459. godine, iz grada je izašla bosanska povorka u kojoj su bili despot Stefan Tomašević, njegov stric Radivoje, mlada despotica Jelena, njena majka Jelena i njihova pratnja.
Posle njih, iz grada su izašli srpska vlastela i srpski narod koji se zatekao u gradu. Poklonili su se caru Mehmedu i predali mu ključeve grada. Na kraju je iz grada izašao i manji mađarski odred, koji Turci zarobiše.
Toga dana konačno se zatvorila knjiga postojanja srpske srednjovekovne države.
Posle pada Srpske despotovine, Mađari su počeli da okupljaju Srbe prebegle preko Save i Dunava i da ih organizuju za borbu protiv Turaka. Trajalo je to sve do bitke na Mohačkom polju (19. avgusta 1526), gde su Mađari potučeni, a njihov kralj se udavio u blatištu. Srbi su tada postali raja, kao i njihova braća preko Save i Dunava.
Držeći posede između Zemuna, Kupinova, Sremske Mitrovice, Kamenice i Slankamena, puštali su svoj koren na sremskoj zemlji prebegli, poslednji Brankovići. Oni su, pored borbi za samoodržanje prebeglog i zatečenog srpskog naroda, oživeli i tradicionalnu pobožnost srpskih vladara i vlastele i kulturu nasleđenu od Nemanjića.
Tako je, prema narodnom predanju i sačuvanim istorijskim izvorima, despot Vuk Branković (Zmaj Ognjeni Vuk) podigao crkvu sv. Nikole u Slankamenu, kao i manastir Grgeč. Despot Jovan Branković podigao je manastire Jazak i Đipšu, a zajedno sa svojom majkom Angelinom i bratom Đurđem - monahom Maksimom, manastire Fenek i Krušedol. Despoti Jovan i Đurađ obnovili su manastir Privinu glavu.
Poslednji Brankovići su osnovali, ili bar oživeli, ustanovu monaštva u Sremu, i time su, u stvari, oživeli onu treptavu svetlost prema kojoj su se ubrzo počeli kretati obeskućeni kaluđeri, kao i srpski narod sa juga. Fruškogorski manastiri ne samo da su bili prihvatilišta za izbegli srpski narod, već je u njima pohranjivano sve što se moglo skloniti od Turaka i poneti sa sobom. Tako je manastir Fenek jedno vreme čuvao mošti sv. kralja Stevana Prvovenčanog; u manastir Jazak su donete mošti kralja Uroša; u Vrdniku su, posle velike seobe Srba, našle mir mošti kneza Lazara itd. Zajedno sa moštima, u fruškogorske manastire su doneseni i ikone, povelje, srbulje, letopisi, pomenici i drugi crkveni i kulturni predmeti.
Srpski narod je prihvatio odluku Crkve o uvršćenju poslednjih Brankovića među svetitelje, sačuvavši o njima, uporedno s pobožnom odanošću, i istorijsku predstavu velikih nevoljnika i voljnih patnika za svoj izgubljeni narod u vreme njegovih najvećih stradanja.
Sa Brankovićima je završena srpska srednjovekovna istorija. Na političkoj pozornici bili su oko 200 godina, uvek odani srpskom narodu i srpskoj državnopravnoj tradiciji. Njihovo delovanje poklapa se sa turskim osvajanjem srpskog etničkog prostora, ali, za razliku od članova nekih balkanskih velikaških porodica, nijedan Branković se nije poturčio.
Svi odreda bili su vezani za veru svojih otaca. Čak među Brankovićima nije bilo sukoba, kao što ih je bilo među Nemanjićima i Lazarevićima. Bili su veliki privrženici Srpske pravoslavne crkve, gradeći i pomažući mnogobrojnim crkvenim zadužbinama, razasutim i van svoje zemlje.
U šest naraštaja živeli su na velikom balkanskom prostoru, od Ohrida, Sereza, Svete gore, preko Kosova i Metohije, Šumadije i Pomoravlja, do Kupinova u Sremu.
"Vukovo izdajstvo" i "Jerinino prokletstvo" najveće su tragedije Brankovića. Ali, srpski narod i crkva su im se odužili, jer su Vukove i Jerinine potomke uzeli za svoje svetitelje.

MOŠTI U KRUŠEDOLU
SAHRANJENE u Krušedolu, mošti svetih Brankovića, despota Stefana i Jovana, mitropolita Maksima i majke Angeline, dale su fruškogorskim manastirima značaj kultnog mesta koje neprekidno podseća na poslednji čin srpske tragedije. Vezujući se time za tradicije Nemanjića, poslednji Brankovići dobili su svetački oreol.
KRAJ