Katedra na planini

 NIJE jednostavno u jednom tekstu predstaviti velikane iz 200-godišnje istorije Beogradskog univerziteta, jer svi oni zaslužuju i više posebnih izlaganja odgovarajućih stručnjaka, samo njima posvećenih. Zato ćemo usredsrediti pažnju na one velikane čije delo ima trajnu vrednost.
Dužni smo da se osvrnemo i na neke velikane Velike škole, jer oni predstavljaju značajna ostvarenja ne samo u srpskim nego i u međunarodnim okvirima, a imali su i nesumnjivog pozitivnog udela u formiranju nastavno-naučnog kadra za Beogradski univerzitet.
Na prvom mestu istakao bih Josifa Pančića (1814-1888), znamenitog prirodnjaka širokog spektra, prvenstveno botaničara, stručnjaka enciklopedijskog obrazovanja i interesovanja (aktivno se služio sa šest stranih jezika) i objavljivao je naučne radove i na nemačkom, mađarskom i italijanskom jeziku i bio izabran i za člana naučnih institucija u zemljama tih jezika.
Rođen u Hrvatskom primorju (Bribiru), školovao se u Rijeci, Gospiću i Zagrebu, završio medicinske studije u Pešti i nastavio usavršavanje u Beču. Tu se upoznao s Vukom Karadžićem i F. Miklošićem. Po Vukovom savetu je posle studija potražio službu u Srbiji. Radio je najpre kao lekar u više mesta, da bi 1856. bio izabran za profesora Beogradskog liceja i kasnije Velike škole. Bio je njen prvi i šestostruki rektor (kasnije i prvi predsednik SANU) i organizator nastave i nauke u Školi.
Pančić se uz nastavu pasionirano posvetio proučavanju flore u Srbiji, Crnoj Gori i Bugarskoj. Još za vreme studija bio je veoma zainteresovan za proučavanje bilja i skupljao ga je u herbarijume, a kao profesor istovremeno je proučavao i faunu i mineralogiju i sarađivao sa inostranim naučnicima i institucijama tih struka. Pančić se smatra začetnikom proučavanja čitavog niza bioloških disciplina i prirodnih nauka uopšte u Srbiji.
Njegovo glavno delo je „Flora Kneževine Srbije“ (1874), a objavio je i čitav niz drugih dela („Ptice Srbije“, „Ribe Srbije“ i dr). Obilazeći Srbiju opisao je oko 80 vrsta biljaka, ali i devet novih biljaka do tada nepoznatih u nauci. Međunarodnu slavu stekao je otkrivanjem posebne vrste omorike, koja raste na Tari i s obe strane Drine (Risa omorica) i remondije (Remonda serbica). Pančić je osnivač Botaničke bašte u Beogradu, a u Naučnom institutu čuva se i bogata zbirka biljaka koje je on skupio i opisao, obilazeći sa svojim studentima Srbiju.
U životu znamenitog profesora, filologa, leksikografa, prevodioca, Vukovog saradnika i sledbenika Đure Daničića (1826-1882), postoje dve različite egzistencije. Jedna je do objavljivanja „Rata za srpski jezik i pravopis“ (1847), kada je nosio ime Đorđe Popović i bio najbolji đak novosadske gimnazije i odličan student Liceja u Bratislavi. Tu je upoznao profesora Jana Kolara i Ljudevita Štura, ideologa slovenske uzajamnosti, profesora slovenske istorije i književnosti. Upravo od Štura je, pre poznanstva s Vukom, čuo da je maternji jezik srce naroda. Zatim je u Pešti Popović studirao pravo i nastavio studije u Beču. Tu se upoznao s Vukom i Brankom, s kojim se i pobratimio.
Zadivljen Vukom i njegovim učenjem, ostavio je pravo i prešao na studije slavistike kod profesora Fr. Miklošića. Ubrzo je raspolagao zavidnim filološkim obrazovanjem. Pored nemačkog jezika, unekoliko je znao i mađarski, a savladao je ruski, poljski, slovački i češki i dobro naučio srpski narodni jezik, tako da se kompetentno upustio u polemike oko jezika sa Sterijom i Hadžićem - Svetićem.
Podvrgavši u „Ratu za srpski jezik i pravopis“ u objektivnoj naučnoj analizi Hadžićeve teze i argumente, veoma ubedljivo i duhovito je dokazao Hadžićevo šarlatanstvo u filologiji, a ujedno je dao briljantnu odbranu i obrazloženje Vukove reforme.
Posvetivši se sasvim u daljem radu filologiji i lingvistici, Daničić je postao najznačajniji srpski filolog u 19. veku i uz Vuka utemeljivač srpskog književnog jezika. Glavna su mu dela: „Oblici srpskoga jezika“, Rječnik iz književnih starina srpskih I-III i dr. Kao tajnik JAZU, Daničić je radio i na Rječniku hrvatskoga ili srpskoga jezika (1882, I).
Daničićev prevod Staroga zavjeta na srpski narodni jezik, neprevaziđen je do dana današnjeg po prevodilačkom umeću i književnoj lepoti. Daničić je bio i upravnik Narodne biblioteke Srbije. Njegova je zasluga što se biblioteka ne zove Biblioteka popečiteljstva prosveštenija nego Narodna biblioteka.
Daničić je bio i profesor Beogradskog liceja, a 1863. osnivanjem Velike škole postao je njen profesor na katedri za narodni jezik. U to vreme izdao je više značajnih dela stare srpske književnosti („Žitije sv. Save od Teodosija“, „Život sv. Save i svetog Simeuna od Domentijana“, „Živote kraljeva i arhiepiskopa srpskih od Danila“ i dr.).
Svi koji su pisali o Daničiću kao profesoru, bilo njegovi učenici ili kolege, govore najpohvalnije o njegovoj profesuri. „Daničićeve reči na predavanjima bile su oganj živi koji ne pali, ne sagoreva, nego osvetljuje i zagreva“. Daničić je imao veliki ugled i kod stranih filologa i u društvu.
(Nastaviće se)