Nedić poklanja tuđe

 U nastojanju da otkloni istorijsku nepravdu, država će prema svemu sudeći zanemariti jednu drugu nepravdu. Prema tvrđenju upućenih, u budućem srpskom zakonu o restituciji neće biti odredaba koje regulišu vraćanje imovine Jevrejima oduzete od 1941. do 1945. godine od strane nemačkog Rajha.
Potez nemačkih okupacionih vlasti da Jevreje liše svih ljudskih prava bio je svojevrsna uvertira za događaje koji su nastupili posle Drugog svetskog rata. Istraživač Instituta za savremenu istoriju Milan Koljanin ukazuje na promenu svojinskih odnosa nastalu tokom okupacije Jugoslavije 6. aprila 1941. godine. On podseća da je teritorija današnje Republike Srbije bila podeljena između pet okupatora (Nemačke, Mađarske, Bugarske, Albanije i ND Hrvatske) koji su vršili masovne zločine nad njenim stanovništvom, pri čemu je na udaru bila i njihova imovina.
U okupacionim sredinama imovina je oduzimana nasilno, s ciljem promene vlasničke strukture u korist okupatora i stanovništva koje je on naseljavao na imanjima ubijenih ili proteranih. Zločin je otpočeo na nemačkom okupacionom području, gde je okončan 10. maja 1942. godine, kada su ubijeni i poslednji Jevreji, žene i deca zatočeni u logoru na Beogradskom sajmištu. Nemačke okupacione ustanove su jevrejsku imovinu tretirale kao ličnu svojinu.
Uredbom Ministarskog saveta Vlade nacionalnog spasa generala Milana Nedića, od 26. avgusta 1942. godine, sva jevrejska imovina je „poklonjena“ Srbiji. Predsedništvo AVNOJ-a je 24. maja 1945. godine donelo Zakon o postupanju sa imovinom koju su sopstvenici napustili u toku okupacije i imovine koja im je oduzeta od okupatora i njegovih pomagača.
Prema ovom zakonu sva imovina koju su sopstvenici morali da napuste ili im je protiv volje oduzeta od okupatora i njegovih pomagača iz rasističkih, verskih, nacionalističkih ili političkih razloga, ili je prešla u imovinu trećih lica, morala je odmah biti vraćena vlasnicima.
Pokazalo se, međutim, da je sprovođenje ovog zakona u mnogim slučajevima nemoguće. Pre svega, same vlasti su prekršile zakon drugim zakonom kojim je zabranjen povratak naseljenicima i kolonistima na Kosovo i Metohiju, čime pravno nije bilo sankcionisano naseljavanje Albanaca na srpskoj imovini tokom okupacije. Kada je reč o jevrejskoj imovini, najčešće nije bilo preživelih koji bi je potraživali. Pokazalo se da su i malobrojni preživeli imali dosta teškoća da povrate imovinu. Sledile su decenije tokom kojih je bilo raznih oblika promene vlasništva ili korišćenja imovine.
Sve ovo govori da postoje velike teškoće oko identifikovanja i dokazivanja svojinskih prava nad imovinom koja je otuđivana ne samo posle nego i tokom rata 1941-1945, što bi svakako trebalo imati u vidu. Kako je Srbija tokom rata bila okupirana, pitanje obeštećenja njenih građana ima i svoju spoljnopolitičku dimenziju.
Prema objašnjenju predsednika pravno-statutarne komisije Saveza jevrejskih opština Srbije Aleksandra Lebla zasada ne postoje precizni podaci o mogućem iznosu koji će biti potreban da bi Jevrejima bila vraćena imovina. U procesu je prijavljivanje imovine, a kolika je njena vrednost niko ne zna. Treba imati u vidu da u svim zemljama u Evropi zakon o restituciji počinje od početka Drugog svetskog rata. Kod nas to za sada nije slučaj.
Inače, pre početka Drugog svetskog rata u Srbiji je bilo više od 35.000 Jevreja, a stradalo ih je više od 80 odsto. Oko 7.000 je preživelo, a polovina njih je od 1948. do 1952. godine otišla u Izrael. Problem predstavlja činjenica da se ovi ljudi nisu odrekli imovine, niti im je ona oduzeta, ali zbog toga što su se odrekli jugoslovenskog državljanstva nisu imali pravo da poseduju imovinu u Jugoslaviji jer su tada takvi zakoni bili na snazi. Zemlje EU i SAD vrše pritisak na svoje državljane da im zemlje koje su učestvovale u otimanju imovine Jevrejima to vrate.
Pitanja povraćaja imovine Jevrejima u Makedoniji može služiti za primer, pre svega, ako se ima u vidu da su makedonski Jevreji među najvećim stradalnicima. Gotovo sto odsto jevrejskog življa ubijeno je na početku Drugog svetskog rata. Iako danas u Makedoniji živi svega 130 jevrejskih porodica, oni su s makedonskom vladom sklopili sporazum prema kojem imovina stradalih bez naslednika ulazi u fond kojim rukuju predstavnici jevrejske zajednice. Trenutno od toga grade memorijalni kompleks holokausta.
U Hrvatskoj je situacija bila drugačija. Najpre je donet propis da će biti vraćena imovina samo onima koji su u prvom stepenu srodstva sa stradalnicima i samo ako su državljani Hrvatske. Ovaj akt je ipak promenjen, ali pod pritiskom. U Sloveniji je najsvežiji podatak da jevrejska zajednica traži 15 miliona evra za naknadu štete... U Rumuniji je pokretanje pitanja o vraćanju imovine izazvalo skandal jer su „neprimerene“ izjave državnih zvaničnika koje su relativizovale suštinu tog istorijskog događaja i izazvale reakcije Izraela.

KRALjEVI DVORCI
Dvorac na Bohinjskom jezeru sa šumom i parkom.
Lovački dvorac u Kamničkoj Bistrici.
Princ Pavle je imao dvor na Brdu kod Kranja.
Kraljica Marija imanja u Donjoj i Gornjoj Radovnji.
Ustavni sud Slovenije odbio zahtev o vraćanju imovine još pre deceniju i po.
Princ Tomislav Karađorđević bio je vlasnik velikog imanja u Demir Kapiji, sa ukupno 2.700 hektara zemlje, na kom se nalazila hidrocentrala. Ovo imanje delimično je porušeno, a delimično rasprodato.
Postoji Zakon o restituciji, ali nije rešen status imanja Karađorđevića.
(Nastaviće se)