Englezi uz maršala!

 Promena britanske politike prema NOP-u i četničkom pokretu planirana je od marta do maja 1943. godine. Britanija se nije mogla naglo i lako odreći podrške Draži Mihailoviću, jer bi to značilo prekid odnosa sa jugoslovenskom vladom i kraljem, pa je odlučeno da se vodi politika obazrive podrške i jednima i drugima. Ta politika ekvidistance, ili duplog koloseka, sprovođena je od maja do kraja 1943. godine, kada je Britanija počela da pruža pomoć NOP-u. Čerčil je od maja 1943. uslovljavao dalje slanje pomoći četničkom pokretu tesnom saradnjom sa britanskom Vrhovnom komandom na Srednjem istoku, obustavljanjem saradnje sa Italijanima i kontakata sa Nedićem, i da operacije protiv partizana vodi samo u slučaju samoodbrane. Radi kontrole ponašanja četničkog pokreta upućeno je devet misija SOE u Srbiju.
Pošto je sovjetska vlada odbijala da sa britanskom vladom vodi zajedničku politiku prema NOP-u i četničkom pokretu, britanska vlada odlučuje da sama stupi u vezu sa partizanskim štabom. Vrhovna britanska komanda na Srednjem istoku odlučuje da preko SOE uspostavi vezu sa Vrhovnim štabom NOV i POJ ne obazirući se na negodovanje jugoslovenske vlade i prevazilazeći svoje ideološke i političke nesklonosti prema NOP-u. Ta odluka bila je veliki udarac za Dražu Mihailovića i njegov pokret, koji je celokupnu svoju ratnu strategiju zasnivao na pomoći zapadnih saveznika i iskrcavanju njihovih trupa u Jugoslaviju.
Prva britanska misija kapetana Stjuarta i Dikina stigla je u Vrhovni štab krajem maja 1943. u toku bitke na Sutjesci. Dikin je bio impresioniran narodnooslobodilačkom vojskom i načinom na koji je stvorena bez ičije pomoći, a posebno njenom jačinom i moralom boraca, pa je u svojim izveštajima povoljno pisao o njoj, da predstavlja jedinu jugoslovensku vojnu organizaciju, dok je za njega četnički pokret bio previše srpski.
Drugi svetski rat se sredinom 1943. nalazio na prekretnici posle poraza nemačkih trupa kod Staljingrada i tenkovske bitke kod Kurska na Istočnom frontu, a oslobađanjem severne Afrike i iskrcavanjem trupa zapadnih saveznika u Italiji očekivala se kapitulacija Italije posle pada Musolinija. Oba pokreta u Jugoslaviji pripremala su se da kapitulaciju iskoriste za sebe. Uprkos svemu što je doživeo od Britanaca, Draža Mihailović još je verovao u njihovo iskrcavanje u Jugoslaviji, pa je počeo da priprema svoj pokret za slučaj kapitulacije Italije. U tu svrhu izdao je naređenje za mobilizaciju u Crnoj Gori, Hercegovini i Sandžaku. Osim toga, naredio je svojim jedinicama da počnu da izvode akcije protiv okupatora, i za kratko vreme četnici su uspeli da oslobode skoro sva veća mesta u Sandžaku, a nešto kasnije i Višegrad, vršeći diverzije na pruzi od Užica do Višegrada.
U trenutku kapitulacije Italije 8. septembra 1943, šefovi misija kod partizana i četnika Dikin i Bejli dobili su isto naređenje - da stupe u kontakt sa italijanskim komandama na svom području i da ih stave pod komandu saveznika. Dikin se složio da NOV razoruža italijanske divizije na svom području, međutim, Bejli se zadovoljio da se italijanske jedinice na području gde su se nalazili četnici stave pod komandu saveznika, ali se nije složio da budu od četnika razoružane, jer je smatrao da bi to za saveznike bilo kontraproduktivno, pošto četnici sarađuju sa Nemcima.
Geografska raspoređenost NOP-a omogućila mu je da preuzme najveći deo italijanskog naoružanja. To je bilo prvi put da jedan ilegalni pokret dođe do pravog naoružanja sa kojim je, kao i sa prilivom novih boraca i italijanskih dobrovoljaca NOP, naglo ojačao. U jesen 1943. NOP je, pored italijanskog naoružanja, dobio podršku i u emisijama Bi-Bi-Sija koje se bile značajne u moralnom pogledu, kao i naoružanje u vojnom pogledu.
Na osnovu izveštaja i predloga Dikina i kairske SOE, britanska vlada je odlučila da obe misije kod partizana i četnika u jesen 1943. digne na viši nivo u rangu brigadira. Tako je u Vrhovni štab NOV i POJ stigao brigadir Ficroj Meklejn, član britanskog parlamenta, sa velikim pretenzijama da usmerava NOP, pa je dobio titulu “ambasador vođa”. Istovremeno, u četnički štab došao je brigadir Čarls Armstrong, vojnik od karijere.
Britanci nisu mogli da se oslobode predrasuda da su njihovi oficiri osnovni činilac u okupiranim zemljama koji treba da povezuju snage otpora, koordiniraju njihova dejstva i donose odluke što se događalo u drugim zemljama, ali to nije bilo moguće u Jugoslaviji ni kod partizana ni kod četnika.

PREDLOZI ČERČILU
Dolazak nove britanske misije sa Meklejnom na čelu bio je već korak u pravcu priznavanja NOP kao saveznika. Na osnovu prikupljenih obaveštenja o odnosima između partizana i četnika, kao i njihovog odnosa prema okupatorima, Meklejn je predložio britanskoj vladi i Vrhovnoj komandi u Sredozemlju da prestanu da podržavaju Dražu Mihailovića, a da povećaju pomoć NOP-u i obezbede njeno doturanje morskim putem. U tu svrhu već je bila uspostavljena baza NOP-a u Bariju u jesen 1943. godine. Uspeo je da ubedi vladu i Komandu Sredozemlja da prihvate Vojnu misiju NOP-a. Na kraju je zaključio da bi “vlada Velike Britanije trebalo da podrži partizane kako bi stvorila osnovu za učvršćivanje svog položaja na Balkanu posle rata”. Te predloge je i usmeno saopštio predsedniku vlade Čerčilu u Kairu, pred odlazak na Teheransku konferenciju velike trojice!
(Nastaviće se)

Dragoljub - Draža Mihailović