Vlast mudre kraljice

Trgovci iz primorja najčešće su u Jeleninoj državi kupovali krzna domaćih i divljih životinja, vosak, sir, suvo meso, med, usoljenu ribu, drvo, vunu, živu stoku, a pored soli, dopremali kvalitetna vina, vunene i druge tkanine, čoju, nakite, ukrasne pojaseve, južno voće, maslinovo ulje, metalno posuđe.
S obzirom da Jelena u svojoj državi nije imala dovoljno poljoprivrednog zemljišta u sušnim i nerodnim godinama lično se starala o ishrani naroda, pa je nastojala da se u što povoljnijim uslovima uvezu odgovarajuće količine žitarica iz Italije i Francuske preko njoj prijateljskih gradova i trgovaca. Jedan deo od ovih žitarica delila je besplatno siromašnom sloju stanovništva.
U Jeleninoj državi su bili u prometu vizantijski zlatnici, mletački i austrijski dukati, dubrovački bakarni novac, franački izmorej, Milutinov i Dragutinov novac, kao i njen novac koji je kovala u Milutinovoj livnici u Trepči.
Jelenini prihodi sastojali su se od obaveza koje je prema njoj izvršavalo seosko zavisno stanovništvo, stočari (vlasi) kao i gradsko stanovništvo, carina i prihodi od rudnika u Brskovu.
Sve poslove finansijske prirode (prihodi i rashodi, poslovi kraljevske riznice i dr.) obavljao je kraljevski kaznac sa svojim poverenicima.
U Jeleninoj državi postojala su dva tipa trgova na kojima se prodavala i kupovala roba.
U prvi tip bi se mogli uzeti oni trgovi koji su obrazovani pri manjim naseljima, kao što su bili Plav, Gusinje, Drijeva, Sveti Srđ i dr, gde se kupovala i prodavala roba određenog dana u sedmici (petak, nedelja).
Drugi tip je bio u okvirima samih gradskih zidina, odnosno u okvirima jedinstvenog grada (Ulcinj, Bar, Skadar, Kotor...). Na ovim trgovima prodavala se i kupovala roba svakodnevno, ali su i oni imali glavne pazarne dane jednom sedmično. Gradovi u Jeleninoj državi po svome nastanku i pretežnim obeležjima, bili su delom stara grčka i rimska naselja, delom mlađi gradovi koji su se razvili pored značajnijih rudnika i trgovinskih centara.
U prvoj grupi gradova ističu se oni u primorju i Zeti: Skadar, Ulcinj, Bar, Trebinje, Drivast, Danj i Sard. U njima su živeli ostaci romanizovanog stanovništva, poznati iz srpskih izvora kao Latini, kao i novopridošlo stanovništvo sa okolnih područja.
Ovim gradovima kao uzor unutrašnjeg života služili su gradovi u Italiji. Oni su pod Nemanjićima zadržali svoju unutrašnju samoupravu i niz povlastica nasleđenih iz doba vizantijske uprave. Tako su, na primer, Kotor i Bar pod srpskom vlašću imali velike povlastice, svoju upravu i vršili znatan uticaj na srpske dvorove.
U drugu grupu bi došli mlađi gradovi razvijeni pored rudnika i trgovačkih centara: Brskovo, Plav, Gusinje, Drijevo, Sveti Srđ. Za razliku od primorskih i zetskih gradova koji su imali svoju lokalnu samoupravu, u ovim gradovima su upravljali pojedinci (kefalije) koje je imenovala kraljica Jelena.
Da bi mogla što efikasnije da upravlja sa svojim oblastima i kraljica Jelena je morala posebnu pažnju da obrati državnoj upravi, kojoj je bila na čelu.
Za razliku od Milutinove i Dragutinove države, njena uprava je bila veoma mala, ali se u praksi pokazala kao efikasna.
I njena uprava bi se grubo mogla podeliti na centralnu - ona koja je bila okupljena oko njenog dvora i obavljala poslove od interesa za celu zemlju - i teritorijalna (uprava koja je obavljala poslove od interesa na određenom području - župe i gradovi).
Jelenina centralna uprava obavljala je uglavnom sledeće poslove: finansijske, uključivši i carinske, održavanje reda i mira, poslove u vezi sa susednim zemljama i obezbeđenja i održavanja dvorova.
Poslove finansijske prirode (carine, drugi kraljevski prihodi, državni rashodi, kraljevska riznica, zanatstvo, trgovina, rudnici) obavljao je kaznac koji je boravio na Jeleninom dvoru u Brnjacima.
Poslove održavanja reda i mira obavljao je kapetan, koji je imao svoje ispostave po župama, dok je ove dužnosti po gradovima obavljala lokalna samouprava.
Poslove u vezi sa susednim zemljama je obavljao Jelenin logotet, koji je bio i šef njene kancelarije. Međutim, poznato je da je deo od ovih poslova obavljala i kraljica Jelena neposredno kao veoma vredna i pismena žena, koja je često pisala i lična pisma stranim državnicima sa kojima je bila u posebno prijateljskim odnosima (sicilijsko-napuljski kralj, mletački dužd, rimski papa).
Brigu oko kraljevskih dvorova (Brnjaci i Bar), priprema i obavljanje protokolarnih poslova, ceremonijal na dvorovima, pripremanje hrane i pića i dr. obavljao je upravnik dvorova.

ČUVARI GRANICA
Teritorija Jelenine države je bila podeljena na župe kojima su upravljali vlastelini (baštinici) kojima je pripadalo to područje. Svaka župa je imala svoje središte, koje je ponegde bilo i u gradu. Gradom kao naseljem upravljao je kefalija, koji se brinuo o javnom redu i miru u gradovima i prilaznim putevima izloženim čestim napadima razbojnika. Pograničnim oblastima upravljali su vlastelini, zvani krajišnici, koji su kontrolisali i čuvali granice i prelaze. U selima i katunima upravljali su njihovi glavari (primićuri ili knezovi), a u katunima često nazivani i čelnicima.
Sudstvo je bilo organizovano po uzoru na državu kralja Milutina, a koje je bilo nasleđeno iz prethodnih država Nemanjića, dok je državu kao celinu obezbeđivala Milutinova vojska.
Nastaviće se