Vernica dve crkve

PRVA bolnica u Srbiji osnovana je pri manastiru Studenici. To je bila oveća jednostavna prostorija opremljena krevetima i posteljinom, kao i drugom neophodnom opremom. Za razliku od ostalih manastirskih prostorija, manastirska bolnica je grejana u hladne dane, a o bolesnicima su se starali nešto obdareniji u medicini monasi - bolničari.
Njihova znanja u medicini bila su veoma skromna - na nivou toga doba. Bilo je to vreme bez prethodnog pripremanja medicinskog osoblja (školovanja), bez ikakvih udžbenika, koji su se vremenom pojavili i sadržavali najnužnija stručna znanja, počev od antike.
Međutim, ova skromna znanja, izdvajanje bolesnika u zasebnu prostoriju, grejanje, poboljšanje ishrane i narodni lekovi doprinosili su poboljšanju zdravlja pacijenata.
U doba ratova, ove manastirske bolnice su proširivane, osnivane nove i u njih smeštani teži ranjenici i vojni bolesnici, a u mirnodopsko vreme tamo su smeštani i lečeni i pojedini feudalni gospodari.
Uzroci bolesti i čestih velikih epidemija pripisivani su natprirodnim silama, pa se za njihovo lečenje pribegavalo i čitanjem molitvi, vračanju i bajanju.
Brojne lekovite trave predstavljale su osnovicu te narodne medicine, jer je vekovno iskustvo uočilo njihova svojstva i biljke koje one mogu izlečiti ili rane zaceliti. Međutim, mnoge bolesti toga doba narodna medicina nije mogla izlečiti. Smrtnost stanovnika bila je veoma visoka. Ovo, posledica gladi usled ratnih razaranja i elementarnih nepogoda, uticali su na to da pojedini krajevi skoro potpuno opuste.
Za duŠevne bolesti se verovalo da časne mošti svetitelja imaju isceliteljsku moć i da se sugestivnom molitvom mogu odagnati zli dusi koji su opsedali duševnog bolesnika, o čemu se često govori u žitijima svetitelja.
Lekari su u to vreme angažovani samo za dvorske potrebe i u velikim ratnim pohodima, a oni su dovođeni iz Carigrada, Venecije i primorja.
Počeci osnivanja zdravstvenih ustanova u nemanjićkoj državi vezuju se za kraj DžII i početak DžIII veka, odnosno za period delovanja Svetog Save i Stevana Prvovenčanog, pa je pored bolnica i apoteka u Kotoru, osnovana i prva bolnica u Prizrenu.
Ovu tradiciju su nastavili kralj Milutin i kraljica Jelena Anžujska koja je pored manastirskih bolnica na svome području, koje je obilato potpomagala i delatnosti njene domaćičke škole u ovoj oblasti, osnovala i bolnicu u Baru.
Kraljica Jelena Anžujska je, pored drugih brojnih dobrih vrlina, bila i veoma naklonjena crkvi, ne deleći svoju rođenu katoličku od pravoslavne, a posebno se istakla u svojoj ktitorskoj delatnosti.
Vladala je ona na svome području sa dva slovenska naroda hrišćanske veroispovesti izdeljena na dve crkve - pravoslavnu i katoličku, koje se međusobno od svoje prvobitne razdeobe - konačnog rascepa 1054. godine nikako nisu mogle sporazumeti o ponovnom ujedinjenju, što je izazvalo mnogobrojne probleme u okviru hrišćanstva, koji su kulminirali čak i do međusobnih oružanih obračuna.
Nesporazumi između katoličke i pravoslavne crkve koje su nastojale da potisnu jedna drugu, a što je naročito bio slučaj u primorju, odražavali su se i na njihove pripadnike, pa je vladarima bilo veoma teško da posreduju, smiruju strasti i vode ravnopravnu politiku.
Sa ovim problemom se susrela i kraljica Jelena Anžujska, mada je na svome terenu imala više pravoslavnog nego katoličkog stanovništva.
Međutim, ova mudra žena iako katolikinja po rođenju još od svoga dolaska u Srbiju i kasnije kada postaje srpska vladarka vodi takvu iskrenu i ravnopravnu politiku prema obema crkvama, da očito postaje kraljica svih naroda na području Srbije, pa čak i majka pravoslavnih.
U sklopu briga o svome narodu, ona tu ne odvaja ni crkvu, tako da u skladu sa svojim mogućnostima obilato potpomaže obe crkve, a što se naročito odnosi na popravke postojećih crkava i manastira i podizanje novih, a što je naročito slučaj u primorju gde je bila i veća gustina stanovništva i naravno veći broj verskih objekata.
Tako se iz godine u godinu njene dosta duge vladavine, ređaju ove njene aktivnosti:
- Podiže manastir u Stonu za pravoslavne monahe, na mestu porušene Bogorodičine crkve;
- Podiže u Baru franjevački manastir;
- Zida u Skadru pravoslavni manastir Sv. Marije;
- Gradi manastir za franjevce u Kotoru;
- Zida franjevački manastir u Ulcinju;
- Obnavlja crkvu sv. Srđa na Bojani;
- Daruje časni krst crkvi u Sopoćanima;
- Daruje velika imanja pravoslavnoj crkvi Bogorodice Bistričke kod Boljevca u Bihoru.
Međutim, kao najveći dragulj njene ktitorske delatnosti je pravoslavni manastir Gradac. On leži na uzdignutoj zaravni iznad reke Brvenice, na završetku šumovitih padina Golije. Udaljen je 12 kilometara od Brvenika i Ibra. U srednjem veku je pored njega prolazio veoma značajan put koji je vodio za Arilje, a čiji se jedan krak odvajao za manastir Studenicu.

MANASTIR GRADAC
Gradac je osnovan kao veliki manastir, sa uobičajenim rasporedom i sadržajem ovakvih objekata. Bio je ograđen velikim zidom i imao dva ulaza. U sklopu manastira nalazila se velika Bogorodičina crkva u središtu, a uz ogradni zid nalazila se crkvica sv. Nikole, zatim trpezarija sa kuhinjom, konaci i ekonomske zgrade.
Nije poznato kada je građen ovaj manastir, a smatra se da je završen 1268. godine.

Nastaviće se