I mačem i perom

KOVČEG sa telom kralja Nikole i kraljice Milene vraćen je u Crnu Goru iz San Rema u oktobru 1989. godine.
To je bio poslednji čin priče o “caru junaka”, “tastu Evrope”, neprikosnovenom “gospodaru” koji je duže od pola veka ognjem i mačem, perom i stihom, hrabrošću i lukavošću, diplomatskom veštinom i ličnom harizmom malo, ali uvek slobodno ostrvo u srcu Balkana pretvorio u cenjenu i uvaženu evropsku zemlju.
- Osnovna misao vodilja knjaza i kralja Nikole bila je oslobađanje crnogorskog, odnosno srpskog naroda i slamanje vekovnog jarma koji je nametnula Otomanska imperija. Ujedinjenje Crne Gore i Srbije video je kao pretpostavku za uspešno vođenje te oslobodilačke borbe - kazao je dr Branko Kostić, predsednik tadašnjeg Predsedništva Crne Gore na sahrani kralja Nikole i kraljice Milene na Cetinju, 1. oktobra 1989.
Šansu da se bori za ova načela Nikola Petrović Njegoš (rođen 1840. godine) dobio je već kao 19-godišnjak, kada je ulogu knjaza iznenada morao da preuzme ranije nego što se očekivalo, pošto je njegov prethodnik, knjaz Danilo, ubijen u Kotoru.
Lik i delo Nikole Petrovića, ne samo povodom podsećanja na stotu godišnjicu krunisanja, ostaju zanimljivi i danas: po načinu vladanja, političkoj filozofiji, usponima i padovima, rodbinskim vezama sa evropskim dvorovima, velikim vojnim pobedama, izbeglištvu posle bolnog pada Lovćena...
Kralj Nikola bio je sedmi i, ispostavilo se, poslednji vladar Crne Gore iz dinastije Petrović čiji preci su, dobro je znano, iz Bosne došli pod planinu Njegoš između Nikšića i Bileće, po kojoj su svom prezimenu dodali nastavak, a kasnije se naselili između Cetinja i Kotora u mestu koje se danas naziva Njeguši.
Kao knjaz, kasnije kralj, suočio se sa nerazvijenošću malene države, siromaštvom, zabludama i konzervativnom svešću plemena, čije ujedinjenje sa “starom Crnom Gorom” se desilo upravo za njegovog “mandata”.
Niko ne osporava jedno: knjaz Nikola je uveo siromašnu Crnu Goru u društvo svetskih naroda, doneo joj modernizaciju i konačno, na Berlinskom kongresu 1878. godine, i formalno priznanje nezavisnosti.
“Da su mi Crnogorci radnici kao što su junaci, bili bi isto tako bogati kao što su slavni!” govorio je gospodar crnogorski, u vreme kada je već ostvario deo svojih planova da Crna Gora bude moderna evropska zemlja.
Prva briga mu je bila vojska. Uz pomoć Rusije i modernog naoružanja i obuke, od nje je napravio narodnu uzdanicu. A na državnom planu, podstakao je elan i rad osnivanjem ministarstava. Crna Gora je tada postala i prava “pravna država”, jer je uz pomoć najjačeg pravnika tog vremena Valtazara Bogišića dobila “Opšti imovinski zakonik”, remek-delo kodifikovanja običajnog prava.
Činio je sve, nekad savetujući i moleći, a češće naređujući da se uporedo sa stalnim ratovanjem protiv kojekakvih okupatora ujedinjena plemena okrenu i kulturi, modernizaciji, uvođenju tehničkih dostignuća u svakodnevni život, poljoprivredi i saobraćaju.
I - dalo je rezultate.
Za poluvekovne vladavine kralja Nikole Crna Gora je, među prvima u Evropi, dobila telegraf, radio-stanicu i malu električnu centralu, uveden je automobilski poštanski saobraćaj, započeta izgradnja luka u Baru i Ulcinju. Skadarskim jezerom počeli su da saobraćaju parabrodi, izgrađeno je 465 kilometara kolskih puteva i 26 mostova, uvedeni su monopoli duvana i soli, cvetalo štamparstvo i formirani prvi “privredni subjekti”, poput Vojnotehničkog zavoda za izradu fišeka i Oružnice za izradu i opravku pušaka...
Uporedo sa ekonomskim, krenuo je i kulturni preporod. Kada je 1860. Nikola Petrović preuzeo dužnost vladara, broj škola mogao je stati na jednu šaku, a u vreme kada je proglašen za kralja 1910. godine Crna Gora je imala 136 osnovnih škola sa 198 nastavnika i učitelja i 12.000 učenika! Otvorene su, u međuvremenu, i Bogoslovsko-učiteljska škola, niža i viša realna gimnazija na Cetinju, Poljoprivredna škola u Danilovgradu.
Otvarana su pozorišta i biblioteke, formirani državni muzej i arhiv, a Cetinje je postalo kulturni centar okupljanja znamenitih umetnika sa slovenskog juga. Povremeno ili stalno, u crnogorskoj prestonici su živeli i radili pesnik Jovan Sundečić, književnici Simo Matavulj i Nićifor Dučić, slikari Jaroslav Čermak i Vlaho Bukovac, učeni ljudi Simo Popović, Jovan Pavlović, Stevo Čuturilo, pa arhitekta dr Josip Slade, etnograf Pavle Rovinski... Cetinje je, zahvaljujući ponajviše duhu i naporima gospodara, postalo otvoreno za mnoge progresivne ideje na slovenskom jugu.
Bilo je to vreme pomalo neverovatnog procvata štampe. Knjaz je izdašno podsticao izlaženje listova “Glas Crnogorca”, “Crnogorac”, “Crnogorka”, “Zdravlje”, “Prosvjeta” i mnogih drugih.
Držeći mnogo do pravoslavlja, Nikola je za duge vladavine podigao dva, a naložio da se obnovi još 12 manastira, da se izgradi 163 i obnovi 112 crkava, obezbeđujući i formalno i stvarno jednaka verska prava i muslimanima i rimokatolicima.

MAJKA DVANAESTORO DECE
SUPRUGA kralja Nikole, Milena, bila je kćerka Petra Vukotića, vojvode od Čeva i cele Katunske nahije. “Obećala” se Nikoli sa 13 godina i 1860,s dok je njen budući muž bio još na školovanju u Parizu, dovedena u kuću Petrovića.
Od 1864. do 1889. Milena i Nikola dobili su dvanaestoro dece: Zorku (kasnije Karađorđević), Milicu (Nikolajevna), Anastasiju (Nikolajevna), Maricu, Danila, Jelenu (kasnije kraljica Italije, Savojska), Anu (knjaginju od Batenberga), Sofiju, Mirka, Kseniju, Vjeru i Petra.
(Nastaviće se)