Kraljici uloga namesnika

POSLEDNJE dane života kralj Nikola je proveo u Kap Antibu, nadomak Kana i Nice, gde je i umro 1. marta 1921. u 82. godini.

Deset dana ranije, ogorčen notom francuske vlade koja ga je obavestila da više ne priznaje kraljevu vladu niti njegove biroe u izbeglištvu, okupio je porodicu i ministre koji su došli iz Rima.

- Pošto se se ja ne osjećam dobro i mislim da ću brzo umrijeti, preporučujem ti Crnu Goru - obratio se svom sinu Danilu. - Vladaj i pazi crnogorski narod, pa ćeš s njim moći svašta učiniti!

Uveče 1. marta, zapisao je kraljev biograf Ilija Jovanović, Nikola nije mogao da večera. Te noći, ostalo je zapisano, prvi put je poljubio kraljicu Milenu u ruku, rekavši joj samo: „Zbogom!“ Kasnije, na krevetu, uputio je osmeh svojoj mezimici, kćeri Kseniji.

- Tačno u 11.15 noću iskrao se pošljednji dah iz snažnih grudi Gospodarevih. Na koljenima, u plaču i molitvi, kraljevska porodica i prisutni sačekali su svršetak... Kralj je umro! - objavio je sutradan „Glas Crnogorca“ koji se štampao u Francuskoj.

Prema službenoj konstataciji lekara, Nikola je umro od hemorragie cerebrale. „Da toga nije bilo, on je mogao, obzirom na savršeno zdravlje, živjeti još najmanje deset godina“, ostavili su zabelešku doktori Delmas, Leblan i Sanso.

Sahranjen je u Sanremu. Na sprovodu su, osim njegove velike porodice, bili i kralj Italije Viktor Emanuel, veliki knjaz Nikola, knjaz Petar, mnogobrojne diplomate, predstavnici svih crnogorskih plemena... Na sahranu, zbog bolesti, nije došla Nikolina kćerka Jelena, kraljica Savojska.

Telo kralja Nikole pohranjeno je u sarkofagu u ruskoj crkvi, a u Rimu i drugim italijanskim gradovima istaknute su zastave na pola koplja.

Bilo je, i pre kraljeve smrti, jasno da je dinastija Petrović završila svoju istorijsku misiju. Ali, opet je formiran Ministarski savet (Vlada), a Nikolin sin Danilo nasledio je krunu. Bio je kralj Danilo II, međutim, svega pet dana: 7. marta 1921. abdicirao je u korist svog tada maloletnog sinovca Mihaila.

- Dužnost je svakoga od nas, bio on na prestolu ili u kolibi, da zaboravi lične interese, a jedino misli o spasu Otadžbine i očuvanju prava i časti crnogorskog naroda. Rukovođen tim osjećajima i dužnostima ja sam se primio teške dužnosti kralja Crne Gore. Ali, radi tih istih osjećaja i dužnosti riješio sam da abdiciram - stoji u Danilovom proglasu Crnogorcima.

U narednom periodu, kako je Mihailo Petrović bio maloletan, po Ustavu namesničku dužnost kraljevske vlasti vršila je kraljica Milena. I ona se obratila Crnogorcima:

- Moja će jedina i stalna briga biti uspostavljanje zgaženih prava Crne Gore i crnogorskog naroda. Do pobjede prave crnogorske stvari kao mjesto mog boravka izabrala sam Sanremo u Italiji...

Tu pobedu ni Milena nije dočekala. Umrla je dve godine posle svog slavnog supruga. Na ponovnu sahranu i povratak njihovih posmrtnih ostataka na Cetinje čekalo se, zatim, 78 godina.

Bez Gospodara nije dugo funkcionisao ni Ministarski savet. Podele i sukobi Crnogoraca u egzilu kulminirale su stvaranjem dveju struja, pa su formirane i dve vlade koje su se ranih tridesetih sporile koja je legitimna. Ali, ionako su to bile vlade samo na papiru, a državno rukovodstvo Kraljevine Crne Gore i formalno je prestalo da postoje kada je moćni italijanski premijer Benito Musolini uskratio gostoprimstvo i crnogorskim ministrima i emigrantima.

Vlada Crne Gore, na čijem čelu je bio general dr Anto Gvozdenović, bez ikakve međunarodne važnosti, potrajala je u egzilu još do 1925. godine. Članovi dinastije prestali su da budu politički aktivni, a od 1939. godine, kada je umro prestolonaslednik Danilo, jedini muški potomak dinastije Petrović Njegoš bio je princ Mihailo. Pokazalo se da on nije bio „tvrdi“ crnogorski separatista jer je, recimo, u maju 1941. odbio ponudu grofa Galeaca Ćana, italijanskog ministra inostranih poslova, da se prihvati prestola u novostvorenoj samostalnoj Crnoj Gori, okupiranoj od fašističkih snaga.

- Bio sam ubeđen i oduševljen pristalica punog jugoslovenskog jedinstva. Pored toga, već odavno sam položio zakletvu na vernost svom pokojnom bratu od tetke kralju Aleksandru - objasnio je Mihailo u svojim memoarima.

To ga je koštalo zatočeništva u nemačkim zatvorima, odakle je, zajedno sa suprugom, princezom Ženevjev, pušten uslovno 1942. godine, na intervenciju svoje tetke, kraljice Italije.

Od tada su nove stranice crnogorske istorije ispisivane bez Petrovića, svetovnih i duhovnih vođa Crne Gore kroz vekove.

Međutim, decenijama posle smrti, kralj Nikola je i dalje bio tema, kako zbog stalnog „vaganja“ njegove istorijske uloge, tako i zbog amaneta koji je ostavio - da kad-tad njegove kosti budu prenesene na Cetinje. To se, posle decenijskih dilema, pritisaka i otpora, desilo 1. oktobra 1989, kao jedan od prvih poteza nove vlasti formirane odlaskom komunističke elite posle famozne „AB revolucije“ u Crnoj Gori.

SELIDBA I POSLE SMRTI

Ruska crkva ustupila je bogomolju u Sanremu kraljevskoj familiji za „privremeni počinak“ kralja. Kada je 1951. godine otkriveno da je neko opljačkao grobnicu, oskrnavivši posmrtne ostavke kraljice Jelene, princeza Jelena, unuka Nikolina, prenela je njihove kosti u Pijemont, u mesto Kazale Monferato. U Sanremo, gde je u međuvremenu donacijama kraljevog unuka Umberta Emanuela izgrađena nova grobnica od crnog granita, ponovo su vraćeni 1970. godine.

Prilikom ekshumacije, krajem septembra 1989, utvrđeno je da je telo kralja Nikole bilo delimično balsamovano.

(Nastaviće se)