Deseti vek raskola

Ne treba zaboraviti da je u neprekinutom dijalogu između Srpske pravoslavne crkve i Vatikana uvek bila prisutna i tema posete pape Beogradu.

Lani je beogradski nadbiskup Stanislav Hočevar saopštio da će Sveta stolica "ući u razgovore sa Srpskom pravoslavnom crkvom" oko eventualnog dolaska poglavara Rimokatoličke crkve u Beograd. Bivši ambasador SAD u Vatikanu Tomas Patrik Meladi tvrdio je da su u razgovoru s njim dvojica "čelnika Srpske pravoslavne crkve" u Beogradu 2006. godine "izrazili optimizam povodom izgleda da papa dođe", ali i da "neki episkopi i dalje ostaju neodlučni".

Sam patrijarh Irinej je podsetio da je i za života patrijarha Pavla bilo izraženih želja da papa poseti Srpsku crkvu, ali da je tada odgovoreno da "prilike nisu zrele i da ima puno razloga da se to ne dogodi". Sada je on, međutim, izrazio uverenje da bi "Crkva u celini pozdravila njegov dolazak".

Pa, Šta se to u međuvremenu promenilo da je otklonjena prepreka, ranije formulisana: "još nisu stvoreni uslovi" za dolazak pape u Srbiju?

Svakako su od velikog uticaja i vanreligijska pitanja (među njima i personalna), kakva su bila i najveća prepreka toj poseti. Iako Srpska pravoslavna crkva ima jurisdikciju nad svojim eparhijama u Hrvatskoj (i BiH), gde su se u Drugom svetskom ratu desili pogromi nad pravoslavnim Srbima (za koje je Vatikan u najmanju ruku znao i zbog čega SPC i do dan-danas traži izvinjenje od pape), sada - nakon osamostaljenja Hrvatske, koju je papa Jovan Pavle u međuvremenu posetio tri puta - oslabljen je kapacitet SPC da traži da rimski papa pre dolaska u Beograd poseti Jasenovac i pokloni se tamošnjim žrtvama.

Kao srećna okolnost, bliži se obeležavanje 1700-godišnjice Milanskog edikta, jednog od najznačajnijih događaja u istoriji Hristove crkve. Nakon trovekovnih progona hrišćanskih apostola i vernika u tada ogromnom Rimskom carstvu, koje se prostiralo širom Evrope i Azije, desilo se da se car Konstantin preobrazio, sticajem mističnih okolnosti, od progonitelja hrišćanstva u njegovog pobornika.

Godine 313, ediktom (zakonom) izdatim u Milanu, on je kao prvi car priznao hrišćanstvo kao državnu veru.

Sve stogodišnjice ovog velikog događaja su obeležavane, pa se i ova, sedamnaesta, odavno priprema - u hrišćanskim crkvama i državama. Najavljivano je, sa raznih strana i nivoa, da će glavni gradovi u svetskoj proslavi ovog jubileja biti, osim Niša i Milana, Rim, Trir i Jork, koji se istorijski vezuju za cara Konstantina i Milanski edikt.

I NiŠ je počeo sa ozbiljnim pripremama, u kojima su se zajednički angažovali gradska vlast i crkva, na čelu sa, tada samo episkopom niškim - Irinejom. Niški gradski oci su čak zamerili vlastima u Republici da im ne pomažu u pripremama i optužili ih da nameravaju celu proslavu da premeste u glavni grad.

Oštre varnice koje su krenule ka "Beogradu" prekinuo je episkop Irinej, izjavom kako je pogrešan zaključak da će se centralna proslava Milanskog edikta izmestiti iz Niša, a da nadležni planiraju da do tada završe hram Svetog Save u Beogradu, kao doprinos tom svetskom datumu, jer je "normalno" da se neke manifestacije organizuju i u Beogradu i drugim gradovima, pošto će se ovaj izuzetno važan datum za hrišćansku civilizaciju obeležavati tokom cele godine.

PORUKA MITROPOLITA AMFILOHIJA

U Srpskoj pravoslavnoj crkvi već je počelo obeležavanje 1700-godišnjice Milanskog edikta, naučnim savetovanjem koje je organizovala Mitropolija crnogorsko-primorska u Tivtu, na Miholjskoj prevlaci. Tom prilikom je mitropolit Amfilohije istakao da "plodovi tog edikta slobode crkve koja je ostvarena za vrijeme apostola Konstantina i Jelene jesu upravo oni plodovi i tragovi koje i mi danas nalazimo širom Evrope i Azije, pa tako i na ovim našim prostorima".

I ne samo cele godine, već i u celom hrišćanskom svetu. Obeležiće ga gotovo sve crkve i sekte proizašle iz tada priznate hrišćanske crkve, koja je kao zvanična "živela" jedinstvena sedam vekova - sve do velikog raskola 1054. godine.

Biti centar i domaćin takve proslave, na kojoj (treba da) učestvuju vođe svih današnjih hrišćanskih crkava - prestižan je događaj za svaku crkvu i svaku državu. Izgleda da su se u Srbiji sada stekle okolnosti da joj se to dogodi.

Čini se da je patrijarh Irinej krenuo od početka na važne korake, kako na unutarcrkvenom planu (među prvim odlukama Sinoda bila je da se jedan episkop pozove na kanonsku odgovornost pred Saborom) tako i u spoljnim odnosima (međucrkveni dijalog, najava papine posete) - verovatno računajući na sabornu atmosferu u vreme sahrane patrijarha Pavla i pomirljivost (opštepoznato podeljenih) vladika pri izboru njegovog naslednika.

Ozbiljniji analitičari su pozitivno ocenili što je Crkva ispoljila spremnost da, "posle višegodišnje letargije" počisti svoje dvorište, a naročito što je novi patrijarh "pokazao hrabrost i mudrost da rešava probleme koji su dugo gurani pod tepih". Očekivalo se da od tog posla i SPC i društvo mogu da imaju samo koristi. Razvoj događaja, međutim, nije išao naruku ovim smelim, reformskim idejama.

Nastaviće se