Prokletstvo u oltaru

SAM povod raskolu bio je posve sličan savremenim političkim sukobima u svetu, u kojima ogromnu ulogu igraju sujete. Čin raskola izvela je tročlana delegacija rimskih velikodostojnika koje je papa Lav IX poslao na pregovore u Carigrad o dogmatskim i drugim nesuglasicama. Carigradski patrijarh Kirularije nije hteo da primi papinu delegaciju, zbog njihovog osionog ponašanja, a oni su, nezadovoljni prijemom, učinili gest kojim su okrenuli istoriju (ne samo) hrišćanske crkve: bacili su anatemu - prokletstvo na Carigradsku crkvu. I to pismenu anatemu, koju su za vreme bogosluženja javno, pred sveštenstvom i narodom, položili u oltar crkve svete Sofije (Aja Sofija) u Carigradu (16. jula 1054. godine).

Malo šta se u tom pogledu promenilo za protekli milenijum.

Ali, ekumenizam, kao ideja za ponovno ujedinjavanje hrišćanskih crkava, stara je verovatno koliko i Velika šizma, koju sigurno ni tada mnogi nisu ni želeli ni prihvatali, poštujući želju Isusa Hrista "da svi budu jedno".

Naslednici raskolnika su u raznim periodima radili na pomirenju, ali raskol, ili šizma, u istoriji hrišćanstva nikada nije prevaziđen. Formalno skidanje međusobnih anatema (prokletstva) izvršeno je 1965. godine između carigradskog patrijarha Atinagore i pape Pavla VI, ali crkveno jedinstvo nije postignuto. Decenijama se održava tradicionalna Svetska molitvena osmina za jedinstvo hrišćana (od 18. do 25. januara), sa većim ili manjim dometima, uzletima i uzmacima.

Zvanični stav Srpske pravoslavne crkve o Velikoj šizmi formulisan je tako da se pored ostalog kaže da "raskol koji se dogodio u 11. veku makar za sada je konačan, traje skoro hiljadu godina, i mali su izgledi da bude prevladan". U ovom trenutku izgleda da se, u odnosu na "konačan", u prvi plan stavlja "makar za sada" i "izgledi" - makar bili i "mali" - da se on "prevlada".

Pošto bez duhovnog jedinstva, jedinstva u veri, nema pravog i istinskog pomirenja i jedinstva, pred "ponovnim" međuhrišćanskim razgovorima je mukotrpan posao, koji traži tolerantne, strpljive i mudre ljude. Ali, i - okolnosti. Da li su se one sada "splele"?

Izgledalo je da jesu, jer su poznavaoci prilika u srpskoj crkvi tvrdili da se najviša tela SPC - Sabor i Sinod - neće protiviti dolasku pape Benedikta XVI u Srbiju 2013. godine i da bi, od sva četrdeset i četiri arhijereja, uzdržani mogli da budu jedino Artemije, Filaret, Nikanor i Kačavenda. Niko od "tvrdih" vladika nije hteo da za medije prokomentariše eventualni dolazak pape u Srbiju, a vladika tuzlansko-zvornički Vasilije Kačavenda samo je rekao: "Ja ne znam da li će on doći u Srbiju ili neće doći."

U ovom trenutku odnosi između Srpske pravoslavne crkve i Katoličke crkve / Svete stolice su u "fazi otvorenog i korisnog dijaloga". Novi papa (za kojeg se inače navodi da je odranije pomagao SPC - kao kardinal u Nemačkoj i materijalno pomogao u izgradnji srpske crkve u Minhenu) jedan je od glavnih zagovornika ekumenskog dijaloga sa pravoslavnim crkvama. On Srpsku pravoslavnu crkvu, pored Ruske i Grčke crkve, vidi kao glavnog sagovornika na temu hrišćanskog jedinstva.

Značajno je pomenuti brojne posete delegacija Svetog arhijerejskog sinoda Srpske pravoslavne crkve Vatikanu, učešće predstavnika SPC u radu Svetske biskupske konferencije (2005. godine), predavanje mitropolita Amfilohija i vladike Irineja Bačkog studentima Lateranskog univerziteta (mart 2006. godine), prijem delegacije SPC (Amfilohije, Irinej i drugi) u Vatikanu kod kardinala Kaspera i sekretara Državnog sekretarijata Vatikana za odnose sa državama kardinala Žan-Luja Torana, kao i zajednički "molitveni i radni dan" članova Svetog sinoda i Biskupske konferencije aprila 2003. godine, u Beogradu.

Teško da bi patrijarh Irinej, koji je kao episkop niški imao bogate ekumenske susrete i razgovore, o kojima je ponešto izašlo i u javnost, tek tako "istrčao" sa svojim predlogom. I to ne samo o susretu sa poglavarima Rimokatoličke i ostalih crkava koje baštine (u SPC svetog!) cara Konstantina, već i sa stavom da bi to bila prilika za dijalog. - Nije isključeno, pošto postoji želja i sa strane, da proslava u Nišu bude centralna i za ostale crkve i države Evrope - najavio je tada patrijarh, naglašavajući da bi to bio prvi susret verskih poglavara pravoslavne i zapadne crkve posle 1054. godine, ili Velike šizme.

U Srpskoj pravoslavnoj crkvi stav novog patrijarha Irineja o ekumenskom dijalogu nije komentarisan (što je i razumljivo), ali je pitanje eventualnih razgovora o hrišćanskom pomirenju izazvalo ogromno interesovanje u javnosti. Patrijarhova inicijativa dobila je podršku u stručnoj javnosti, gde je prevladalo mišljenje da "kad-tad mora doći do susreta najviših predstavnika hrišćana istoka i zapada" i da bi "Niš mogao da bude idealna prilika za zbližavanje dveju crkava" (Jovan Janjić, biograf patrijarha Pavla).

Nastaviće se