Bez tutorstva države

Lično smatram da će proslava Milanskog edikta biti prilika da se predstavnici svih crkava iz onoga vremena sakupe na jednom mestu. Biće to prilika za njihov dijalog, ali na način i u tonu koji odgovara takvom skupu, tako da se nadam da će biti uspostavljen jedan novi odnos između Istoka i Zapada, odnosno između zapadne crkve i istočnih crkava, ističe patrijarh Irinej.

Mada su odnosi između Srpske pravoslavne i Rimokatoličke crkve i njihovog sveštenstva i vernika u bivšoj Jugoslaviji, a naročito tokom i nakon Drugog svetskog rata, najčešće bili duboko suprotstavljeni i mukotrpno izgrađivani, decenijama su ekumenski sarađivali u okviru Svetskog saveta crkava. Smatra se da su tome umnogome doprinele "komunističke" vlasti: kad nisu mogli da sasvim marginalizuju crkvu, oni su joj - u interesu jugoslovenske ideje - nametnuli "politički ekumenizam".

Danas, u izmenjenim geopolitičkim uslovima, "braća u Hristu" bolje sarađuju bez pritiska države, i u Srbiji i u Hrvatskoj, mada obe crkve (odnosno konzervativniji krugovi unutar njih) ponekad nisu (bile) zadovoljne razvojem međudržavnih odnosa. Zvanično glasilo Katoličke crkve u Hrvatskoj, "Glas koncila", je pre neku godinu maltene optužio vlasti u dvema zemljama za neku vrstu "političke amnezije", pokušaj instrumentalizacije crkve, pa čak i klerikalizaciju: današnja službena i proklamirana državna hrvatska i srpska politika, koja je bitno označena lakim prelaženjem preko nedavne prošlosti kao i više ili manje formalnom zauzetošću za razvijanje dobrih odnosa između dviju samostalnih država, ukoliko bi željela u svoja kola upregnuti Katoličku crkvu u Hrvatskoj i Srpsku pravoslavnu crkvu, nimalo ne bi pogodovala istinskim ekumenskim odnosima.

Naime, stvarni ekumenski odnosi mogu se razvijati na vjerskom planu samo na temelju produbljivanja osobnog odnosa i odnosa kršćanskih zajednica prema Isusu Kristu, a na povijesnom planu isključivo na temeljima objektivne istine i potpune slobode. Tu objektivnu istinu i potpunu slobodu ne smije definirati nikoja ili ničija politika nego isključivo etika usklađena s naravnim Božjim zakonom".

Već dve godine posebna međunarodna komisija za katoličko-pravoslavni dijalog iza zatvorenih vrata radi na formulisanju plana nastavka dijaloga na suštinskim pitanjima. Čak se nagađalo da je taj dosta "konkretan" plan procureo u javnost preko nekog italijanskog bloga, pa onda volšebno "nestao". Ozbiljniji analitičari, međutim, smatraju da se za tako kratko vreme ne mogu dati odgovori na hiljadugodišnja pitanja.

U svakom slučaju, mnogi intelektualci u okviru obeju crkava, ali i šire, smatraju da dijalog treba da se nastavi, naročito kad su u pitanju pristalice ujedinjenja svetske religije u okviru ukupne globalizacije.

Vladika Atanasije Jevtić tvrdi da "iskreni poznavaoci hrišćanstva na zapadu, protestanti, katolici, anglikanci, priznaju da je pravoslavlje ipak najautentičnije sačuvalo izvorno hrišćanstvo, jer je pravoslavna crkva izvorna crkva" i da je, kao novi papa, Benedikt DžVI rekao vladikama Amfilohiju i Irineju: "Vi ste nama više potrebni, nego mi vama".

Ono što suštinski stvara otpor i samom pomenu dijaloga sa Vatikanom u (nekim) krugovima Srpske pravoslavne crkve je pitanje primata crkava. Ono je naročito zaoštreno u poslednjoj dekadi pontifikata pape Jovana Pavla Drugog, koji se "odrekao" mnogih postulata poletnog Drugog vatikanskog koncila, ali i stavova iz sopstvenih papskih dokumenata o "sestrinskim" crkvama i - okrenuo papacentrizmu u odnosima sa pravoslavnim crkvama.

Kao i njegov prethodnik, i papa Benedikt DžVI je hrišćansko jedinstvo svrstao među svoje prioritete. Na svečanosti povodom proglašenja godine svetog Pavla u Bazilici svetog Petra, na kojoj je prisustvovao i vaseljenski patrijarh Vartolomej, Benedikt je poručio: "Mi, iako smo u mnoštvu, u telu smo samo jedno." U ovom trenutku takav stav je blizak mnogima, ali ortodoksi imaju veliku primedbu: Vatikan nikada nije odustao od toga da to "jedinstveno telo" ima samo jednu "glavu" - na prestolu svetog Petra u Rimu.

Upravo iz tog razloga propao je i projekat Jovana Pavla Drugog, koji je, pokretanjem teološkog dijaloga između katolicizma i pravoslavlja 1980. godine, učinio veliki korak ka ponovnom ujedinjenju, ali je stavio veliku prepreku zahtevom da papa zadrži ulogu vrhovnog poglavara za sve hrišćane.

Dolaskom Benedikta DžVI, kojeg, posebno s obzirom na višedecenijsko rukovođenje Kongregacijom za doktrinu vere, smatraju "više teologom a manje političarom" u odnosu na Jovana Pavla Drugog, u tom pogledu se nije mnogo izmenilo. Papa Benedikt DžVI se izjasnio da je jedina prava vera katolicizam i otuda podozrivost ostalih crkava kad on govori o jedinstvu.

(Nastaviće se)