Idila crkve i vlasti

Bez obzira na to što je doprineo trajnoj surevnjivosti i neprijateljstvima između dvaju hrišćanskih centara, Konstantin Veliki je trajno zadužio ovu crkvu i sve koje su iz nje proistekle, jer ih je "proizveo" u (jedinu) religiju u svojoj imperiji. Ne treba zaboraviti da su tada bila na snazi četiri Dioklecijanova edikta, posle kojih je 303. godine započeo najsuroviji progon hrišćana u Rimskom carstvu. Zato svi hrišćani obeležavaju godišnjice Milanskog edikta kao trajno podsećanje na taj najznačajniji događaj u svojoj istoriji.

Kao prvi hrišćanski car, veliki dobrotvor i ktitor hrišćanske crkve, Konstantin je nakon smrti kanonizovan, a u pravoslavnim crkvama poštuje se kao svetac i "ravnoapostolni car". Srpska pravoslavna crkva slavi Svetog cara Konstantina i caricu Jelenu 21. maja po crkvenom, a 3. juna po gregorijanskom kalendaru.

Da je danas jaz među crkvama i dalje dubok, pokazao je i Drugi ekumenski crkveni susret održan u maju ove godine u Minhenu. Ispostavilo se da se stanje čak nešto pogoršalo u odnosu na vreme prvog susreta, pre sedam godina u Berlinu. Konstatovano je da su u međuvremenu "mnoge nade nestale", ali pristalice svehrišćanskog pomirenja već planiraju održavanje trećeg ekumenskog skupa.

Predsednik Nemačke biskupske konferencije Robert Colič smatra da srastanje vera nije nemoguće. "U životu sam doživeo mnoga iznenađenja - nisam, na primer, verovao da može nestati Berlinski zid", kaže Colič, ali istovremeno upozorava: "Ukoliko pokušavamo da preskočimo prepreke koje ne možemo da preskočimo, jer teološka pitanja još nisu raščišćena, onda se javlja velika opasnost da ne dođe do ujedinjenja, nego do novih podela."

Evropa je odlučna da se prevazilaze sve podele na njenom prostoru i u tom pogledu su države spremne da podrže ekumenska nastojanja crkava, naročito sa težnjom da ekumenizam (ponovo) obuhvati i protestantske crkve.

Institucionalna demokratizacija Srbije posle petooktobarskih promena 2000. godine donela je - među raznim suprotnostima koje prate takve društvene procese - jačanje veza crkve i države, toliko da su neki analitičari počeli da govore o klerikalizaciji. U nastojanju da se "ogradi" od "komunističke prošlosti", kao da se smatralo da se treba odreći i ateizma (inače sve raširenijeg u Evropi), pa kao da se zaboravilo da je i u Bibliji razgraničeno "šta je božje, a šta je carevo" .

Iako su u Srbiji, po ustavu, država i crkva odvojene, neki analitičari smatraju da u stvarnosti izgleda drugačije, navodeći u prilog tome činjenicu da se predsednik Srbije Boris Tadić sastao sa novoizabranim patrijarhom Irinejem odmah posle njegovog izbora, jer Srpska pravoslavna crkva "pokriva ogroman deo srpskog biračkog tela".

Činjenica da je do predloga da papa dođe na proslavu 1700-godišnjice Milanskog edikta došlo u "saradnji" srpske države i crkve (i Vatikana!) podstakla je kritičare da postave pitanje da li je Srbija sekularna država. "Država" je to iskoristila i dobila "poen u gostima": prilikom osnivanja Međureligijskog saveta (koji je, takođe, doživeo kritike), vladika bački Irinej istakao je da u najrazvijenijim i najdemokratskijim društvima Evrope - na svim nivoima, od države do lokalne samouprave - postoji saradnja i stalni dijalog vlasti sa crkvama i verskim zajednicama. I, naravno, niko zbog toga ne kritikuje ni vlasti ni tamošnje crkve.

Zanimljiva je u tom kontekstu poruka patrijarha moskovskog i sve Rusije Kirila povodom ovogodišnje Nedelje pravoslavlja: "Pravoslavna crkva je jedno telo", a da administrativne granice pomesnih pravoslavnih crkava "imaju uslovni karakter, jer se u njihovim okvirima obavlja jedna te ista Tajna...". Obraćajući se posebno ambasadoru Ukrajine, patrijarh je rekao da će ići u Kijev na poziv novoizabranog predsednika Viktora Janukoviča, povodom njegove inauguracije, izrazivši uverenje da je sada glavni zadatak za ukrajinski narod prevladavanje podela i utvrđenje narodnog jedinstva.

Ovim je patrijarh Kiril u najmanju ruku dao neuobičajen, par ekeselans svetovni, savet "ukrajinskom narodu", ali i ispoljio paternalizam velike Ruske pravoslavne crkve prema drugim pravoslavnim crkvama. Izgleda da ga one manje-više prihvataju, da "uslovne" državne granice nimalo ne ometaju panpravoslavni duh i da pravoslavne crkve nemaju međusobnih "unutrašnjih" problema.

S druge strane, Rimokatolička crkva danas doživljava najveću krizu još od reformacije. Vernici joj sve masovnije okreću leđa, naročito u zapadnoj Evropi. Sam papa je pre 20 godina, kao kardinal Jozef Racinger, predvideo da će Rimokatolička crkva u trećem milenijumu "imati znatno manji broj članova, ali da će sveštenici biti lojalniji".

Nastaviće se