Neimari novih puteva

NAPOREDO sa borbom za međunarodno priznavanje nove Jugoslavije, deo slobodnih zidara članova ranijih loža uključio se u politički, kulturni i javni život na različite načine. Svakako da jednu od značajnih etapa predstavlja i delovanje, pa i povezivanje sa inostranom masonerijom sa pozicija građanske opozicije u okviru Narodnog fronta (Grol, Carević, Šubašić i drugi).

Novoj vlasti su se, na svoj način, priključili i značajniji naučnici, kulturni i javni radnici slobodni zidari u Hrvatskoj. Uglavnom su u pitanju intelektualci, ugledni akademici dr Andrija Štampar (dugogodišnji predsednik JAZU - potpredsednik M. Krleža), dr Marko Kostrenčić, dr Miroslav Musulin, Marino Tartalja, dr Mihovil Abramić, dr Mijo Mirković, dr Stanko Frank, dr Franjo Durst, dr Josip Badalić, dr Petar Skok, Gustav Krklec, Milan Marjanović, Ljubo Babić, Tomislav Krizman, dr Ivo Krbek i drugi.

Brojni nekadašnji slobodni zidari u Beogradu predstavljali su okosnicu rada na Univerzitetu i Akademiji nauka. Između ostalih, tu su bili: dr Vojislav Arnovljević, dr Mehmed Begović, dr Vojislav Mišković, Mihailo Vukobratović, dr Viktor Novak, dr Siniša Stanković, dr Milan Bartoš, Risto Stijović, Ivo Andrić, Krešimir Baranović, dr Miodrag Ibrovac, dr Stefan Đelineo, dr Anton Bilimović, Veljko Petrović, dr Miloš Đurić, dr Jakov Hlitčijev, dr Bogdan Kosanović, dr Ilija Đuričić, dr Dušan Z. Milačić, dr Nikola Saltikov, dr Aleksandar Belić, dr Siniša Tasovac, dr Ksenofon Šahović, dr Miloje M. Vasić.

I među pripadnicima drugih profesija bilo je nekadašnjih slobodnih zidara, koji su nastavili da deluju i posle rata - Ljubo Leontić, Pjer Križanić, Milan Vidmar, Dušan Timotijević, Hrvoje Macanović, dr Čedomil Veljačić, dr Boris Zarnik, dr Miloje Milojević, Raša Plaović, Viktor Starčić i drugi.

Neki od njih su u prvim poratnim godinama odigrali značajne uloge na raznim poljima društvenog rada, od obnavljanja obrazovnog i naučnog sistema, do zastupanja interesa Jugoslavije u složenim međunarodnim odnosima. Samo letimični pogled na bibliografije književnika, naučnika i javnih radnika, nekadašnjih slobodnih zidara, uverava da su oni ugradili temelje u oblastima u kojima su radili.

Kao ilustracija, valja podsetiti da su oni bili nosioci najviših javnih i društvenih priznanja, od naučnih do nagrade AVNOJ-a.

KPJ, posebno od dolaska Josipa Broza na mesto generalnog sekretara, i u uslovima ilegalne borbe, jednim delom svoga rada našla je zajednički imenitelj sa liberalnim, demokratskim i antifašističkim slobodnim zidarima. Nije bilo razloga da takvi, nekadašnji slobodni zidari ne nastave (ili započnu) saradnju i u uslovima nove vlasti i poretka.

Još 1922. godine IV kongres Kominterne, donoseći rezoluciju o francuskom pitanju, isključio je svaku mogućnost da članovi partije mogu biti masoni, da bi ovaj revolucionarno nepomirljiv stav doživeo izvesnu modifikaciju odlukama VII kongresa Kominterne, u vreme narodnofrontovskog antifašističkog organizovanja. Tada je, čak i u Berlinu, postojala jedna loža koja je okupljala, između ostalih Ernesta Tolera, Bertolda Brehta, Ota Bihalji Merina.

Mnogo manje spektakularno izvedena su suđenja za genocid nad srpskim narodom i otvorenu kolaboraciju tzv. NDH sa fašističkom Nemačkom, održana u Zagrebu. Na jednom od takvih, oktobra 1945. godine, kao saradnici ustaškog režima i njegova finansijska potpora osuđeni su masoni iz lože "Libertas" Branko Pliverić, Ivo Mošinski i Valdemar Lunaček.

Zbog saradnje ili aktivnog učešća u ustaškom režimu, osuđivani su i Ivo Belin, Dragutin Hruš, Milovan Pinterović i Vladimir Košak, osuđen u procesu Slavku Kvaterniku 1947. godine. Izvesno vreme proveo je u logoru neposredno po završetku rata i Ante Dražić, zbog sumnji da je bio nemački saradnik.

Član iste lože bio je i Vladimir Očić, koji je u ustaškoj državi bio na mestu načelnika u ministarstvu za trgovinu i industriju, pa je zbog zasluga bio i odlikovan od Pavelića. To nije bila smetnja da i posle rata bude državni činovnik u istom ministarstvu.

Bezbolan nastavak uspešnih univerzitetskih i drugih karijera, koje se, uglavnom, nisu prekidale ni za vreme ustaškog režima, imali su članovi nekadašnjih zagrebačkih loža, kako onih pod zaštitom VL "Jugoslavija", tako i onih pod "Libertasom".

Njeni ključni članovi, koji su mnogo znali, već su bili nestali, ili su bili u samom vrhu vlasti - Andrija Štampar, Miroslav Krleža, Marko Kostrenčić, Miroslav Karšulin, Grga Novak, Antun Barac, Fran Tućan, Stjepan Musulin, Marino Tartalja, Mihovil Abramić, Mijo Mirković, Stanko Frank, Franjo Durst, Josip Badalić, Petar Skok, Gustav Krklec, Milan Marjanović, Ljubo Babić, Tomislav Krizman, Ivo Krbek, Krešimir Baranović, Julije Benešić, Slavko Batušić, Boris Zarnik, Vale Vouk, Vladimir Katičić, Milorad Stražnicki, Nikola Fink, Marko Bauer, Ivo Mihovilović, Čedomilj Veljačić, Milan Vidmar, Cvito Fisković, Ćiro Gamulin, Srećko Šilović, Juraj Tkalčić, Marko Tajčević, Josip Horvat, Dane Medaković...

(Nastaviće se)

Copyright by

Zoran D. Nenezić

i „Večernje novosti“