Čekajući sudnji dan!

ČITAV hrišćanski svet sprema se da 2013. proslavi hiljadu sedam stotina godina od donošenja Milanskog edikta, kojim je hrišćanima bilo dozvoljeno da slobodno i javno ispovedaju svoju veru. Te 313. godine, hrišćani su konačno mogli da odahnu posle strašnih progona između 303. i 311. Odolevši progonima, verujući u Isusa Hrista, pokazali su rimskoj imperiji da ih je nemoguće slomiti. Štaviše, hrišćanstvo je krajem 4. veka postalo državna religija Rimskog carstva.

Ključna ličnost za ovu veliku povesnu prekretnicu bio je car Konstantin, rođen u Medijani kod Niša. Svojim delom, zaslužio je epitet Veliki, koji istinski pripada samo nekolicini ljudi u istoriji.

* * * * * *

U III veku Rimsko carstvo je zapalo u jednu od najvećih kriza koje poznaje svetska istorija. Reč je o "razdoblju vojničkih careva" od 235. do 284. koje se označava kao "vreme velike anarhije", kada se smenilo trideset sedam careva i veliki broj uzurpatora. U tih pola stoleća kriza se ispoljila na svim poljima državnog i javnog života Rimskog carstva: građanski ratovi, upadi varvara, sunovrat centralne vlasti, poljuljani poljoprivreda i zanatstvo, slabljenje vojne snage, opadanje gradskog života, korumpirano i nesposobno činovništvo.

Uz to, epidemije i ratovi su desetkovali živalj imperije do razmera prave demografske katastrofe. Rimsko carstvo, koje je u I veku brojalo sedamdeset miliona stanovnika, u III stoleću bilo je svedeno na svega pedeset miliona. Čitave oblasti su sasvim zapustele. Nesreće koje su u talasima zapljuskivale imperiju na tri kontinentna - Evropi, Aziji i Africi - unosile su teskobno osećanje nesigurnosti i straha kod njegovih podanika.

Čuven je i često navođen citat iz spisa Svetog Kiprijana, koji je oko 250. godine zabeležio: "Ostareli svet nema više nekadašnje snage... zima nema dovoljno kiša da bi natopila zasejana polja, a ni dovoljno sunca da bi dozrela letina... ispražnjene planine ne daju dovoljno mramora, iscrpljeni su rudnici zlata i srebra..., na poljima nema ratara, na moru mornara, u taborima vojnika; u sudovima više nema pravde, zanatstvo je nesposobno, u običajima više nema reda..., pomor desetkuje ljudski rod..., približava se sudnji dan". Sačuvana svedočanstva kazuju da gorki pesimizam uglednog duhovnika Kiprijana uopšte nije bio umišljen.

Održavanje velike vojske koja je brojala trideset legija, kao i ratovanje na Istoku, iziskivali su ogromna materijalna sredstva. Neprestane smene careva vodile su zemlju u anarhiju, pa je samo mali broj vladara bio u prilici da vodi smišljenu i dugoročnu politiku. Novi tip vladara bio je vojskovođa kojeg je izabrala vojska i koji bi onda svog sina proglašavao za cezara i savladara. Među tim carevima bilo i veoma sposobnih i darovitih državnika - kao što su Decije, Galijen, Aurelijan, Prob i Klaudije II Gotski - koji bi u drugim okolnostima ili da su duže ostali na vlasti mogli puno da doprinesu rimskoj državi. Međutim, bilo je i onih čije ime nije ni stiglo do svih provincija, jer su vrlo brzo bili ubijeni. Među vojničkim carevima ovog doba znatan broj poticao je s Balkanskog poluostrva.

U međuvremenu se hrišćanska zajednica u Carstvu i dalje razvijala i širila, uglavnom u gradovima.

Utisak je da su rani hrišćani imali neku vrstu svesti da budućnost pripada njima i njihovoj religiji, svest koja im je olakšavala katkad nesiguran život i progone. Bila je to uverenost da vreme radi za njih, da je hristijanizacija Rimskog carstva možda lagan i postepen, ali, istovremeno, i nepovratan proces. Takva spoznaja im je davalo jednu vrstu naročite snage i donekle pritajene nadmoći koja ih je vodila napred.

Jedna od dragocenih prednosti hrišćanstva u odnosu na ostale religije bila je svest o zajedništvu, koju nije poznavala nijedna verska grupacija tog vremena. Premda nisu obavezno morale da se slože oko svih bogoslovskih pitanja i liturgijske prakse, hrišćanske opštine su bile u vezi i upućene jedna na drugu.

Među ondašnjim hrišćanima bilo je i primera nadljudske hrabrosti, pa su brojni pripadnici hrišćanskih opština, čak žene i deca, uprkos svim mukama na koje su stavljani u ime svojih verskih uverenja ostali nepokolebljivi. Kiprijan navodi kako je bio primoran da se sakrije u blizini Kartagine, ali je ostao u pismenoj vezi sa članovima svoje opštine, dok je uhapšenima pružao reči ohrabrenja i utehe. U Rimu se neki Celern držao toliko hrabro da je zadivio i samog cara Decija koji mu je darovao slobodu.

Važna odlika hrišćana, kojom su daleko premašivali pagane, bilo je staranje o onima koji su izgubili svoj društveni položaj i imovinu, poput udovica i siročadi. Tako je sredinom III veka rimska crkva prehranjivala 155 crkvenih zvaničnika različitog ranga i više od 1.500 udovica ili nemoćnih osoba. Krajem IV veka u Antiohiji, prestonici provincije Sirije, broj siromašnih koje je izdržavala crkva dostigao je brojku od 3.000.

(Nastaviće se)