Car sa oreolom sveca

VASELJENSKI sabori su skupovi episkopa ili njihovih predstavnika iz čitavog hrišćanskog sveta na kojima su donošene odluke vezane za veru, učenje, poredak, bogosluženje i disciplinu. Otuda su saborske odluke obavezne za celu Crkvu, ne samo što se tiče geografskog prostora nego i vremena kroz celokupnu istoriju. Hrišćanska crkva je "saborna" kako po svojoj definiciji tako i po svome biću. Ona je, zapravo, zajednica Boga i ljudi, a radi spasenja ovih drugih. Crkveni sabori su od samih početaka hrišćanske crkve njen nezamenljivi deo, oni su glas Crkve, njena najviša instanca. Oni su neprikosnoveni autoritet po pitanju učenja Crkve i jedinstveni organ crkvenog zakonodavstva, njenog poretka i ustrojstva.

Pravoslavna crkva priznaje samo prvih sedam vaseljenskih sabora, održanih od IV do VIII veka, i nijedan više. Rimokatolička crkva, osim prvih sedam, priznaje kao vaseljenske još četrnaest svojih sabora koji su održani u periodu od IX do XX stoleća. Pravoslavna crkva te sabore ne priznaje kao vaseljenske.

Prvi Vaseljenski sabor je sazvao car Konstantin Veliki. Prvobitno je bilo planirano da se sabor održi u Ankiri, ali je onda odlučeno da se iz praktičnih razloga, da bi lakše mogli doputovati predstavnici rimskog episkopa Silvestra, prebaci u Nikeju, današnji turski grad Iznik. Reč je o gradu smeštenom pored jezera i udaljenom dvadesetak milja od Nikomedije, gde je rezidirao Konstantin Veliki.

Glavni razlog sazivanja sabora bilo je Arijevo učenje koje je opasno ustalasalo redove hrišćanske crkve i zapretilo velikim raskolom. U pozivima episkopima Istoka i Zapada kao mesto sastanka navedena je Nikeja, a vreme mesec maj 325. godine. Konstantin se pobrinuo da sve troškove oko održavanja sabora, putovanja i boravka učesnika, podmiri država.

Broj učesnika sabora nije moguće sasvim precizno utvrditi, jer su oni u toku sabora odlazili i dolazili, ali se smatra da ih je bilo oko tri stotine. U tradiciji se potom ustalio broj 318, koji ima svoje biblijsko uporište jer u "Knjizi postanja" (XIV, 14) stoji zapisano: "A kad Avram ču da mu se zarobio sinovac, naoruža sluge svoje, trista osamnaest, koji se rodiše u njegovoj kući i pođe u poteru do Dana".

Kroz srednji vek je sintagma o "318 bogonosnih nikejskih otaca"bila opšteprihvaćena i ušla je čak i u službene dokumente. Tako, na primer, Sveti Sava u jednom kupoprodajnom ugovoru sa upravom Svete gore, verovatno 1230. godine, u završnoj formuli kaže: "Ako bih ikada pokušao da ma koju od gorenavedenih ugovornih tačaka poništim, neka me pogode kletve od 318 bogonosnih otaca nikejskih, a uz to neka izgubim i vlastito pravo!"

Učesnici sabora su uglavnom bili sa Istoka, dok je latinski Zapad bio slabo zastupljen. Naravno, razlozi su bili vezani za dugo putovanje. Pokušajmo samo da zamislimo episkope iz Britanije, Galije ili Španije kako 325. godine prelaze hiljade kilometara ne bi li stigli na drugi kraj Rimskog carstva.

Osim 318 episkopa, na sabor su došli i mnogobrojni prezviteri i đakoni, njih više od 2.000. Među učesnicima sa Istoka izdvajali su se Aleksandar Aleksandrijski, Evstatije Antiohijski i Makarije Jerusalimski, a bilo je i onih koji su se istakli svojom postojanošću za vreme Dioklecijanovih progona, kao što su Pavle Neokesarijski ili Pafnutije iz Egipta. Među saborskim učesnicima bio je i mladi, tada tridesetogodišnji arhiđakon Atanasije iz Aleksandrije, pratilac episkopa Aleksandra, koji je živo i ubedljivo učestvovao u diskusijama. Neće proći mnogo vremena, a on će izrasti u najvećeg bogoslova hrišćanskog pravoverja.

Još pre zvaničnog otvaranja sabora među učesnicima su započeli razgovori, pri čemu su se obrazovale dve grupe svojski usredsređene na to da pridobiju neodlučne episkope, koji su zapravo činili treću grupu.

Car je dobijao pisma sa međusobnim optužbama, ali se poneo veoma časno i pokazao je da je iznad sitnih ljudskih slabosti. On je sazvao episkope, pokazao im pisma koja su najverovatnije bila anonimna, ali ih on nije ni pročitao i, naočigled okupljenih duhovnika, naredio da se spale.

Sabor je počeo rad 20. maja 325. godine. Budući da je prostor nikejske hrišćanske zajednice bio nedovoljan da primi učesnike, Konstantin im je na raspolaganje stavio svoju carsku palatu u gradu. On se pojavio dve nedelje kasnije, pa je Evsevije iz Cezareje sa puno hvalospeva opisao svečano otvaranje sabora.

Episkopi su već bili zauzeli svoja mesta na obe strane duž dvorane i s radoznalošću i nestrpljenjem očekivali dolazak cara za koga je bio pripremljen pozlaćeni presto. Onda je Konstantin, zaodenut u carski purpur i ukrašen zlatom i dragim kamenjem, otmeno i dostojanstveno ušao u dvoranu. Evsevije ga pomalo patetično upoređuje sa anđelom božjim koji je sišao s neba.

Najpre je jedan od episkopa pozdravio učesnike sabora, a onda je reč uzeo sam car i održao prigodan govor. Konstantin, koji je znao i latinski i grčki, na latinskom se obratio učesnicima i pozvao ih je na mir i slogu unutar Crkve. Učinio je to diskretno, ali stoga ne manje određeno i odlučno. Izrazio je i uverenost da će podrobni i iskreni razgovori o uzrocima sukoba dovesti do pomirenja, što će njemu doneti veliku radost.

(Nastaviće se)