I Srbin i - Amerikanac

O životu i delu Mihajla Idvorskog Pupina (1858-1935), uglednog naučnika, pisca i javnog radnika, pisali su mnogi, znani i neznani, stranci i domaći ljudi, stručnjaci za elektroniku, fiziku, hemiju, ali i istoričari, sociolozi, demografi. Njegovom životu i radu bio je posvećen i veliki naučni skup, održan u Novom Sadu 1979. godine. Pupin je ostavio iza sebe veoma hvaljeno i više puta štampano i kod nas i u svetu, delo, zapravo svedočanstvo o svom životu, radu, naučnim dostignućima. Na prvi pogled, izgleda da nema mnogo novoga da se doda onome što je već napisano ili izgovoreno.

Međutim, nije tako. Raznovrsne delatnosti i nastojanja Pupina, kao vodeće srpske ličnosti u SAD, dodirnuta su fragmentarno, delimično, bez dovoljno poznavanja postojeće građe, a njegove aktivnosti, polemike, inicijative, sukobi sa pojedinim ličnostima i organizacijama ostali su manje-više nepoznati. Njegova delatnost kao počasnog generalnog konzula Kraljevine Srbije u Njujorku, polemike sa službenim i neslužbenim predstavnicima Austrougarske, izjave i govori objavljeni u „Njujork tajmsu“ i drugim listovima ostali su gotovo nepoznati i neiskorišćeni za pisanje njegove biografije. Skoro sasvim nepoznata ostala su i Pupinova nastojanja, u poznim godinama, da pomogne svom rodnom kraju.

Sve to ukazuje na nužnost da se u svetlosti novootkrivene građe preispitaju različite strane i vidovi njegovog nacionalno-političkog rada u razdoblju od 1908. godine, kad se pojavio na političkoj sceni među Srbima u SAD, do 1935. godine, kada je umro u dubokoj starosti.

U tim godinama, pored svojih mnogobrojnih delatnosti profesora Kolumbija univerziteta u Njujorku, istraživača, predsednika ili člana različitih naučnih društava u SAD, Pupin je bio predsednik ili član mnogih srpskih nacionalnih organizacija, udruženja, odbora, društava, kao i inicijator njihovih aktivnosti. Bio je napadan i hvaljen, uzdizan i kuđen, biran i smenjivan; za neke je bio kontroverzna ličnost, za druge nedostižni idol.

Kao čovek koji je ostvario „američki san“, uzdižući se od siromašnog useljenika do uglednog naučnika, koji je stekao bogatstvo i ugled u američkom društvu, izazivao je zavist i mržnju onih koji u tome nisu uspeli. Iako veliki patriota i srpski nacionalista, Pupin je, za razliku od mnogih, bio racionalan i odmeren, siguran u sebe i svoje mesto, kako među srpskim useljenicima, tako i među Amerikancima.

Za sebe je govorio da je bio Srbin po rođenju, a Amerikanac po obrazovanju; prihvatio je američke vrednosti i shvatanja o demokratiji, ljudskim pravima, slobodi, sreći. Ipak, to ga nije sprečavalo da čita srpske narodne pesme i pripovetke, da se poziva na Dositeja Obradovića, Karađorđa, Vuka Karadžića i druge velikane srpske prošlosti. Njegova američka poslovnost, tačnost i insistiranje na ispunjenju preuzetih obaveza zbunjivali su mnoge.

Srbima, mahom neukim, nepismenim, ležernim i sporim bio je nedokučiv, često dalek, a opet blizak jer je govorio njihovim jezikom, spominjao junake iz srpske prošlosti ili ukazivao na sjajnu budućnost. Bio je siguran u svom nastupu, poučan u svojim stavovima; nije pristajao na kompromise za koje je smatrao da su štetni za njega i za srpski narod. Nije dozvoljavao nasrtaje na svoju ličnost, ma sa koje strane dolazili, i odlučno se obračunavao sa svima koji su to pokušavali.

Kao generalni konzul Kraljevine Srbije u Njujorku nije štedeo sebe i svoje saradnike; kao jedini predstavnik Kraljevine Srbije u SAD tokom više godina obavljao je mnoge poslove, često zalažući i svoju imovinu za Srbiju i njenu vladu. Koristio je svoj naučni ugled da se približi najistaknutijim političkim ličnostima SAD, pisao pisma, slao peticije i izlagao svoje predloge. U vreme Mirovne konferencije u Parizu 1919. godine istupao je kao posrednik između američke i jugoslovenske delegacije, davao savete i pregovarao. Svoje usluge vladi Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca nastavio je da pruža i kasnije.

Jednom rečju, raznovrsnost Pupinovih delatnosti otkriva jednu zanimljivu ličnost, nacionalnog pregaoca i stvaraoca, koji je objedinio vrednosti, poglede i shvatanja starog i novog sveta. Zato Pupinova ličnost privlači istraživače svih profila.

Pupin je u politički i društveni život Srba u SAD ušao kasno, tek 1908. godine. Bio je zreo čovek, uspešan, odlučan u svojim namerama. Prilike u kojima se nalazilo srpsko iseljeništvo u SAD bile su krajnje nesređene. U poređenju sa drugim Južnim Slovenima, broj Srba bio je mali, između četrdeset i pedeset hiljada; broj Hrvata i Slovenaca bio je mnogo veći.

(Nastaviće se)

NARUDŽBENICA

KNjIGA „U potrazi za zaštitnikom“ može da se naruči kod izdavača „Albatros plus“, Ustanička 25/2, na telefone 2419-385 i 2418-910 ili mejl albatrosplus@sbb.rs