Cela sloga u dva tabora

SRBI su u SAD dolazili iz raznih krajeva: Hrvatske, Slavonije, Dalmacije, Vojvodine, Crne Gore, Boke Kotorske i Makedonije. Broj Srbijanaca bio je zanemarljivo mali. Razlike među ovim Srbima bile su značajne i vidljive. Oni su mahom bili zemljoradnici, nepismeni, sirotinja bez sredstava i znanja jezika. Kao takvi najčešće su radili najteže fizičke poslove u rudnicima, čeličanama, fabrikama, klanicama, šumama. Bili su rasuti širom SAD, od države Vašington do Kalifornije, od Njujorka, Čikaga, San Franciska do Nju Orleansa, Sent Luisa, Los Anđelesa. Kao rudari živeli su i radili u Minesoti, Pensilvaniji, Arizoni, Nevadi i drugde.

U cilju zaštite svojih života i prava stvarali su razne organizacije, okupljali se oko malobrojnih pravoslavnih hramova. U godinama ekonomskih kriza koje su povremeno pogađale SAD, ostajali su bez posla i dohotka. Zbog toga i loših navika koje su donosili iz starog kraja zapadali su u velike teškoće, stradali, gubili imetak i porodice. Pojedine organizacije objavljivale su svoje listove, mahom kratkotrajno, organizovale skupove i sabore na pojedine praznike (Đurđevdan, Ilindan, Mitrovdan).

Pupinovo stupanje na scenu Srbi nisu primili s oduševljenjem; on je do tada imao malo dodira sa svojim zemljacima, nedovoljno ih je poznavao i razumevao. Obrazovanjem i položajem on se amerikanizovao, pa su se i njegovi pogledi, shvatanja, ponašanje i način razmišljanja bitno razlikovali od onih koje su imale mase doseljenika. Kao poslovan čovek nastojao je da rešava probleme svojih zemljaka na način koji im je bio stran, često nerazumljiv, ponekad odbojan. Otpor su podsticali i oni koji su u Pupinu videli pretnju po sebe, svoj položaj i uticaj na neuke i nepismene mase doseljenika.

Pupin je od rane mladosti bio srpski nacionalista. To je bio jedan od osnovnih razloga koji ga je naveo da stupi u politički život Srba u SAD. Kao tek svršeni doktor filozofskih nauka u Berlinu, on je u istom gradu predsedavao na skupu Srba, održanom 28. juna 1889. godine. Tom prilikom je u kapeli Ruske ambasade održan pomen knezu Lazaru i kosovskim junacima. Skupu su prisustvovali svi Srbi, a posle toga je u jednom od najvećih berlinskih restorana priređeno podušje kosovskim junacima. Pupinov nastavni rad na Kolumbija univerzitetu, naučna istraživanja i posvećenost porodici objašnjavaju zbog čega je potom bio uzdržan.

Pupin se prvi put pojavio u javnosti sa člankom objavljenim u "Amerikanskom Srbobranu" 3. maja 1907. godine. U njemu je apelovao za priloge za novoosnovano Slovensko doseljeničko društvo, čiji je bio predsednik. U Njujorku i drugim gradovima SAD postojalo je više sličnih udruženja. U gradu Mekisportu (Pensilvanija) osnovan je 1901. godine i Srpsko-pravoslavni savez "Srbobran", čije je sedište kasnije preneto u Pitsburg. To je bilo udruženje koje je započelo izdavanje "Amerikanskog Srbobrana". Savez je zapao 1907. godine u krizu koju je jedva preživeo.

Pupin je osetio potrebu da se američki Srbi ujedine. Kao reakcija na aneksiju u Njujorku je oktobra 1908. godine stvoren Srpski narodni centralni odbor sa Pupinom na čelu. Odbor je 22. novembra 1908. godine organizovao veliki zbor na kome je doneta rezolucija protiv tog austrijskog čina. U njoj se protestovalo protiv "sramne aneksije dviju najkrasnijih srpskih zemalja, koji smrtni udarac zadaje opstanku vaskolikog srpskog naroda". Zbor je pružio podršku otporu Srbije i Crne Gore i podsticao njihovo ujedinjenje u borbi protiv zajedničkog neprijatelja. Pošto su Srbija i Crna Gora bile prinuđene da prihvate aneksiju, odbor se rasturio.

Pupin je brzo shvatio da se na taj način moglo malo postići. Trudio se da uveri organizacije, saveze i udruženja, velike i male, razbacane širom SAD, u potrebu objedinjavanja i zajedničkog rada. Njegov poziv naišao je na široku podršku. Maja 1909. godine "Srbobran" je otpočeo sa Pupinom razgovor o stanju svih kolonija i naseobina, nakon čega je on bio pozvan da stane na čelo buduće velike srpske organizacije.

U julu 1909. godine uputio je poziv svim srpskim organizacijama da se okupe na saboru u Klivlendu, 14. septembra. Uz prisustvo 106 delegata iz svih krajeva SAD stvorena je nova organizacija Savet sjedinjenih Srba "Sloga". Pupin je izabran za njenog predsednika. Ubrzo je, međutim, došlo do raskola; savet se podelio na dva međusobno suprotstavljena udruženja: "Slogu" i "Srbobran". Ta podeljenost je trajala do 1921. godine i zadavala je Pupinu mnoge nevolje i neprijatnosti.

Iako su napadi njegovih protivnika i optužbe izrečene na njegov račun bili bolni i neprijatni, Pupin nije odustajao od svoje namere da stvori jedno snažno i dobro organizovano udruženje. U tom smislu nastojao je, i u tome uspevao, da dobije podršku svojih američkih prijatelja i humanista. U Njujorku je juna 1911. godine otvoren Srpski dom. Helen Dženkins, Pupinova prijateljica i dobrotvor, poklonila je društvu "Sloga" zgradu sa štamparijom. Srpski dom je postao središte svih delatnosti, prostor u kome su Pupin i njegovi saradnici smišljali i provodili u delo svoje namere i planove za okupljanje američkih Srba u tu organizaciju.

(Nastaviće se)

ANEKSIJA BOSNE

Prilike u SAD (privredna kriza, nezaposlenost, nedostatak zdravstvene zaštite) i kriza na Balkanu izazvana aneksijom Bosne i Hercegovine oktobra 1908. godine, podstakli su pokret za objedinjavanje različitih organizacija i udruženja i stvaranje snažnog saveza koji bi ojačao položaj i ulogu Srba u političkom i javnom životu SAD.

NARUDŽBENICA

KNJIGA „U potrazi za zaštitnikom“ može da se naruči kod izdavača „Albatros plus“, Ustanička 25/2, na telefone 2419-385 i 2418-910 ili mejl albatrosplus@sbb.rs