Slamka među vihorove

PO preuzimanju vlasti 1893, kralj je saopštio ruskom poslaniku Persijaniju da ostaje veran "tradicionalnoj politici naslona na Rusiju", ali da teži i dobrim odnosima sa inostranstvom. To je bio njegov stalni moto u spoljnoj politici, koji je podrazumevao "vezivanje u odsudnom trenutku" za onu veliku silu koja više koristi nudi, a do tada "treba da smo slobodni", naglašavao je kralj.

Međutim, međunarodni odnosi u poslednjoj deceniji 19. veka su bili takvi da je kralj teško mogao da ostvari svoju zamisao o zlatnoj neutralnosti. Konstantni ekonomski i politički pritisci sa severa, ali i izražena sučeljenost interesa Austrougarske i Rusije, dveju velikih sila najviše zainteresovanih za Balkan, vrlo često su dovodile Srbiju i njenog kralja u bezizlaznu poziciju.

Austrougarski poslanik u Beogradu primetio je da "među slepcima kralj ima jedno oko" i da jedino on shvata realnost koja nalaže da Srbija očuva dobre odnose sa Bečom. Ruske diplomate su, pak, stalno upozoravale srpskog vladara da bi nastavak očeve austrofilske politike mogao da bude poguban po dinastiju. Isticanje roka važnosti Tajne konvencije 1895. godine, navelo je Beč da povede obazriviju politiku daljeg prodora na Balkan. Otuda počinje da se vodi novi politički kurs koji podrazumeva sporazum Beča i Petrograda o balkanskim pitanjima. Srpski kralj i politički establišment, bez obzira na partijsku pripadnost, od tog trenutka počinju da gaje veliko nepoverenje, čak i strah, prema tom novom kursu.

Poučeni iskustvom iz Velike istočne krize 1875-1878, mogle su se očekivati nove podele Balkana između dve velike sile, koje bi opet bile na štetu srpskih nacionalnih interesa. Osećanje nesigurnosti i neizvesnosti nagnalo je kralja da čini zaokrete u spoljnoj politici, koji su u istoriografiji smatrani posledicom nestalnog kraljevog karaktera. Međutim, taj novi kurs velikih sila sam je po sebi nalagao balansiranje Srbije između njih, jer je postojala tenzija da bi i jedan pogrešan korak mogao biti koban po nacionalne interese.

Ne želeći da ponovo izgubi svaki uticaj na Balkanu, kao osamdesetih godina, Rusija nastoji da definiše svoj odnos prema kralju i Srbiji. Ona je saglasna s tim da "u daljoj budućnosti" srpski kralj postane centar oko kojeg će se okupiti "rastureni delovi srpskog plemena". U tom smislu će saobraziti svoju politiku sa interesima Srbije i pomoći će kralju da učvrsti svoju vlast, budući da je aksiom ruske politike počivao na učvršćivanju monarhističkog stroja. S tim u vezi, na najvišem mestu u Rusiji je odlučeno da se opstanak Aleksandra Obrenovića na prestolu podrži. Pozivanje Karađorđevića ocenjeno je kao nepoželjno, jer njih žele samo pojedini "nesigurni i nepouzdani delovi Radikalne stranke".

U Petrogradu su merodavni krugovi bili obavešteni da je Aleksandar, iako još mlad, umno obdaren čovek koji dobro shvata suštinu svog položaja. Nova politika Petrograda prema Srbiji, ona "sa više takta", dala je kralju nadu u podršku od "jednokrvne i jednoverne" države. S druge strane, Austrougarska je koketirala preko svoje produžene ruke, bivšeg kralja Milana, što je vrlo često dovodilo do vrlo zategnutih odnosa između Beča i Petrograda.

Stojan Novaković, koji je polovinom 1895. obrazovao vladu, nije uspeo da usaglasi manevre u spoljnoj politici s novim odnosima velikih sila na Balkanu. Srpska izvozna trgovina je pretrpela ogromne gubitke, jer je Ugarska skoro godinu dana držala zatvorenim svoje granice za izvoz žive stoke iz Srbije. Posle dugih i napornih pregovora, kralj je tokom 1895. i 1896. godine vidno popravio odnose sa Rusijom, ali je naporno radio i na očuvanju dobrosusedskih odnosa sa monarhijom. Dve velike sile su, međutim, neprestano tražile načine za zajednički nastup u Istočnom pitanju.

Poseta ruskog carskog para Beču tokom avgusta 1896. godine potvrdila je da se dve monarhije vraćaju na put tradicionalnih prijateljskih odnosa, koji potiču još od vremena cara Nikole I. Car Nikola II bio je četvrti vladar Romanovih koga je Franjo Josif dočekao u Beču. Integritet Turske, održanje statusa kvo i mira u svim njenim delovima bile su želje obaju careva, kojima se na radnim sastancima pridružio i nemački ambasador Ajlenburg. Tri carstva su, kao i mnogo puta ranije, usaglasila svoje uloge u očuvanju postojećeg stanja u Istočnom pitanju, ali i u vršenju što snažnijeg pritiska na sultana da pristupi reformama svojih evropskih oblasti.

Time je započeta nova epoha u odnosima velikih sila koja je balkanskim nacionalizmima, a samim tim i srpskom, vezivala ruke i sputavala slobodu akcije. Ruski car je i dalje pretendovao na ulogu pokrovitelja i zaštitnika hrišćana u Turskoj, ali je jasan stav ruske diplomatije govorio u korist očuvanja Turskog carstva.

Javnost u Srbiji je bila potpuno nezadovoljna nedelotvornošću kralja i vlade i mlakim delovanjem na Porti u vreme kada se, smatralo se, moglo dobiti više značajnijih ustupaka. Razmena poseta sa vladarima Crne Gore i Bugarske i odlazak u rumunsku i bugarsku prestonicu tokom 1896. i 1897. godine nisu dali opipljivog rezultata za zajedničko delovanje. Vojno nespremna i finansijski nemoćna, Srbija je morala da ćuti.

(Nastaviće se)