Tifus kosi rafalno

BALKANSKI savez (između Srbije, Bugarske, Grčke i Crne Gore) predstavljao je niz bilateralnih sporazuma, utemeljenih na tajnom ugovoru kojim su februara 1912. Srbija i Bugarska odredile sfere uticaja u Makedoniji. Tokom rata Srbija nije samo uspela da osvoji oblasti koje je ranije bila spremna da prepusti Bugarskoj, već je poslala čitavu jednu armiju kako bi pomogla bugarskoj vojsci prilikom opsade Jedrena, na najtežem frontu rata u Trakiji.

Srbiji je uskoro uskraćena najvažnija tekovina rata - teritorijalni izlaz na Jadransko more, pošto je pod pritiskom Austrougarske i velikih sila njena vojska morala da se povuče sa albanske obale. Zbog toga je srpska vlada smatrala da je posed Makedonije i veza sa Grčkom i Solunom od životne važnosti za Kraljevinu Srbiju. Bugarska je zahtevala i reviziju privremene granice sa Grčkom. Kao posledica svih ovih razloga, Bugarska je u junu 1913. napala Srbiju.

Uskoro su se u ratu sa Bugarskom našle Srbija, Grčka i Crna Gora. Samo na srpsko-bugarskom frontu sučelilo se 824.000 vojnika. Rat je odlučen kada je srpska vojska na Bregalnici porazila Bugarsku. Konačno, Bugarska je u avgustu 1913. godine, pošto je napala i Rumunija, bila primorana da kapitulira.

Moravska stalna vojna bolnica obavljala je ulogu centralne vojne bolnice u ovom ratu. Radilo se o drugačijem i težem ratovanju nego što je bio sukob sa Osmanskim carstvom, koji je okončan nekoliko meseci ranije. Tokom ovog rata iz stroja srpske vojske izbačeno je čak 16.200 vojnika. Većina rana poticala je od dejstvovanja artiljerijskih projektila.

Dr B. B. Pavlović navodi da se uoči Drugog balkanskog rata u bugarskoj vojsci pojavila epidemija kolere i da je, navodno, bugarska vrhovna komanda namerno upravo ove jedinice poslala na srpski front. Prema ovom tumačenju, to je razlog što su se posle prvih sukoba dve vojske pojavili slučajevi kolere i među srpskim vojnicima. Ukoliko je ova tvrdnja tačna, bio je to jedan od ranih pokušaja vođenja biološkog rata.

Tokom sedamnaest godina (od 1897. do 1914) Evropa je prolazila kroz neprekidne krize. Balkan, odnosno srpske zemlje, bile su poprište tri krize koje su vodile svet u prvi opšti rat. U složenom odnosu snaga, pre svega Austrougarske i Rusije koje od 1907. više nisu bile saglasne oko održavanja postojećeg stanja na Balkanskom poluostrvu, Srbija i ostale balkanske države počele su ubrzano da se naoružavaju. Modernizacija vojske posebno je podstaknuta velikim kreditima koji su uzeti u Francuskoj radi naoružavanja.

Kada je 28. jula 1914. godine, posle mesec dana velike evropske diplomatske krize, Austrougarska objavila Srbiji rat, tokom nekoliko narednih dana sve evropske sile našle su se u međusobnom sukobu. Srbija je tada, po treći put za dve godine, mobilisala vojsku. Iako južni krajevi, Kosovo, Metohija i Makedonija, još nisu u potpunosti bili uključeni u sistem srpske države, Srbija je učinila krajnji napor i pod oružje stavila 420.000 vojnika. Do kraja rata, u kojem je poginula ili umrla polovina njenog muškog stanovništva, Kraljevina Srbija je pod oružje pozvala čak 706.000 vojnih obveznika.

Na samom početku rata Niš je postao prestonica Kraljevine Srbije. Iako je neprestano pretila opasnost od napada bugarske vojske, kao i ustanka albanskog stanovništva na Kosovu, iz Niša je još početkom neprijateljstava na zapad, ka Kolubari, upućena Moravska divizija II poziva. Diviziju je pratio deo Moravske stalne vojne bolnice, sa dr Dragutinom Petkovićem na čelu.

Posle velikih austrougarskih ofanziva iz avgusta i novembra 1914. godine, pobeda srpske vojske donela je zemlji desetomesečni predah. Ipak, u to vreme veliki broj ranjenika, desetine hiljada zarobljenika i stotine hiljada stanovnika zapadnih okruga Srbije, uključujući i Beograd, koji su sedmicama bili u pokretu, otežali su ionako loše stanje narodnog zdravlja.

Početkom 1915. godine izbila je epidemija pegavog tifusa. Smatra se da je u Srbiji tokom epidemije od pegavog tifusa bolovalo čak 1.050.000 ljudi! Budući da su arhivi vojnog saniteta u velikoj meri uništeni, a dokumenti civilnog saniteta propali tokom povlačenja, broj obolelih u ovoj evidenciji nikada neće biti tačno utvrđen. Procene se kreću u rasponu od osamdeset do pet stotina hiljada. Niš je postao središte borbe protiv ove zaraze, kojoj je u prvoj polovini godine podleglo između trideset i trideset i pet hiljada vojnika i desetine hiljada civila.

Nikada do tada Moravska stalna vojna bolnica, i pored činjenice da je deo njenog ljudstva bio u pozadini fronta koji se protezao stotinama kilometara na zapadu i severu, nije imala više lekara, bolničara i pomoćnog osoblja. U dvadeset i šest zidanih i drvenih baraka radilo je 37 lekara i lekarskih pomoćnika, 256 bolničara i vojnika-pomoćnika, sa njima su radile i dobrovoljke, medicinske sestre iz zemlje, ali i iz inostranstva - Rusije i Francuske. Dana 1. marta 1915. godine u bolnici je radilo čak 1.064 ljudi.

(Nastaviće se)