Upravnik moli komandu

ČUVENI američki novinar i levičar Džon Rid boravio je početkom 1915. godine u Srbiji. U martu, u vreme kada je epidemija bila na vrhuncu, posetio je i Moravsku stalnu vojnu bolnicu. Pored potpredsednika Crvenog krsta Srbije, imao je priliku da intervjuiše i dr Vladimira Stanojevića. Rid je ostavio upečatljiv opis stanja u bolnici kod Ćele-kule:

"Oko ovog mračnog spomenika bile su grupisane bolnice i drvene barake gde je smešten višak bolesnika. Vetar je okrenuo ka nama, donoseći zadah tela koja se znoje u groznici, bolesnih ljudi koji jedu, ljudskog tela što truli. Ušli smo u baraku, duž čijih su zidova postelje ležale jedna uz drugu, a pri slaboj svetlosti dveju sijalica mogli smo da vidimo pacijente kako se tresu u svojim prljavim ćebadima, po pet i šest njih natrpanih na dva kreveta. Neki su sedeli i apatično jeli, drugi su ležali kao mrtvi, neki su opet ispuštali ropćuće kratke jauke ili vikali iznenada uhvaćeni delirijumom. Bolničari koji su u istoj sobi spavali bili su austrijski zarobljenici. Prolazili smo kroz bolesničke sobe pune zadaha, u kojima je zaudaralo na raspadanje i smrt, dok nas nije sasvim obuzelo osećanje bespomoćnosti ovih krupnih ljudi i dok nam se nije smučilo od smrada."

Iako iscrpljeni i bez sredstava, bolesnici i osoblje bolnice su mogli da predahnu kada je stigla pomoć saveznika. Ipak, čim je krajem septembra 1915. godine počela četvrta ofanziva na Srbiju, koju su vršile zajedno austrougarska i nemačka armija, kapaciteti bolnice su stavljeni na novu probu. Kada je u rat stupila i Bugarska, Niš je postao neposredno ugrožen. Do početka evakuacije bolnice, početkom novembra 1915, u bolnici je lečeno čak 6.000 ranjenika.

Upravnik Moravske stalne vojne bolnice u Nišu, dr Vladimir Stanojević, okrenuo je novu stranicu u istoriji vazduhoplovstva zahtevom da francuska "aeroplanska četa", pod komandom kapetana Vitrala, prvi put u istoriji, avionom evakuiše jednog teškog ranjenika iz Beograda do Niša. Kasnije je, u vreme opšteg povlačenja, ta jedinica obavljala evakuacije iz Skoplja za Prizren.

Tokom poslednja dva meseca epidemije, u Nišu su od pegavog tifusa, pre svega u Moravskoj stalnoj vojnoj bolnici, umrla trideset sedmorica lekara. Čak trinaestorica su u Niš došla iz inostranstva. Među njima je bilo lekara iz Velike Britanije, Švajcarske, Rusije, Belgije, Grčke, čak i iz britanskog protektorata Egipta. Dvojica lekara bili su zarobljenici.

U maju 1915. godine u krugu Moravske stalne vojne bolnice lekari su podigli spomenik umrlim tifusarima. Inicijativu za ovaj nesvakidašnji čin dao je upravnik bolnice dr Vladimir Stanojević, u to vreme kapetan II klase. Spomenik predstavlja nisku, nepravilnu piramidu od nebojenog i neobrađenog kamena, u čijem podnožju je bila napisana posveta sažeta u jednoj rečenici:

"I OVDE SU PALI ZA OTADŽBINU"

Krajem 1915. godine, Moravska stalna vojna bolnica prvi put od osnivanja bila je u potpunosti izmeštena iz Niša. Međutim, prema Prištini nije pošlo i 1.300 teških ranjenika, koji su ostavljeni da pod staranjem američke humanitarne misije dočekaju dolazak neprijateljskih trupa u Niš.

U dramatičnim okolnostima, dr Stanojević je molio Vrhovnu komandu da promeni raniju naredbu i da lično dočeka bugarsku vojsku i preda joj se zajedno sa bolnicom. Bolnica je pošla u izbeglištvo zajedno sa pet stotina vojnika bolničarske čete i sa "više hrane za ljude i stoku negoli bolničkih stvari". Dva dana kasnije, stigla je do sela Beloljin nadomak Kuršumlije.

Dr Vladimir Stanojević, sanitetski brigadni đeneral (Brznik, Caribrod, 3. mart 1886. - Beograd, 5. jun 1978), završio je medicinski fakultet i Vojnomedicinsku akademiju u Petrogradu, 1911. godine.

U njegovom oficirskom kartonu zapisano je da govori ruski, nemački i francuski jezik. Učestvovao je u balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu (do 1917. godine). Tokom 27 godina (od 1912. do 1939) prešao je put od "svršenog medicinara-redova" do "sanitetskog brigadnog đenerala". Od januara do marta 1915. komandovao je Šestom rezervnom vojnom bolnicom u Nišu, a potom Moravskom stalnom vojnom bolnicom, sa kojom je organizovao povlačenje bolnica u Đakovici, sa 150 kreveta, i Skadru, sa 500 kreveta.

Sledećih godinu dana, sve do februara 1916. godine i završetka povlačenja preko Albanije, nalazio se na dužnosti upravnika Moravske stalne vojne bolnice. Od 1916. prebačen je u sanitet Dobrovoljačke divizije u Rusiji.

Zarobljen je u aprilskom ratu 1941, kao upravnik Vojnosanitetskog zavoda. U jesen 1941. postavljen je za šefa Vojnosanitetskog komiteta pri Komesarijatu za narodno zdravlje i socijalnu politiku radi likvidacije vojnosanitetskih ustanova i raspoređivanja osoblja. Krajem 1941, stavljen je na raspolaganje i penzionisan po molbi, u januaru 1942. godine.

Dr Stanojević bio je i autor mnogobrojnih značajnih knjiga i članaka o vojnom sanitetu.

(Nastaviće se)