Život na pesku Dunava

KO pamti preistorijsko arheološko nalazište Lepenski vir u starom ruhu, pod niskim krovom od salonita, poduprtim desetinama drvenih stubova, mračno i nepregledno - nije mogao da ne bude zadivljen savremenom prezentacijom ovog lokaliteta svečano promovisanog pre nekoliko dana.

Ovo središte devet hiljada godina stare mezolitske kulture, koje je „živelo“ do 5500. godine pre nove ere, zapravo je tek sad dostupno posetiocima. Natkriveno i zaštićeno staklenom školjkom koju nosi u belo obojena konstrukcija - delo arhitekata Siniše Temerinskog i Marije Jovin - nalazište je vizuelno povezano sa prirodom i Dunavom, koji mu je dao život. Da bi utisak bio potpun, pod ovom svetlom „kapom“ puštaju se zvuci vetra, cvrkuta ptica, talasa reke hraniteljice...

Projekat nastoji da maksimalno predstavi sliku sela na otvorenom, sa sačuvanim vizurama prema reci. Čelična krovna konstrukcija, kako ističe Temerinski, predstavlja savremenu vezu sa mezolitskim staništima. Naime, arhitektura Lepenskog vira karakteristična je po tome što je poštovala geometrijske principe i građena je po sistemu trouglova. Te trouglove danas ponavlja krovna konstrukcija.

I pre ovog rešenja Marije Jovin i Siniše Temerinskog, rađeni su projekti na osnovu kojih je trebalo da se natkrije lokalitet. Jedno od rešenja bilo je u obliku šatora, drugo u obliku broda, ali svim je bila mana što su noseći stubovi bili pobodeni u samo rekonstruisano arheološko nalazište Lepenskog vira. Sadašnja transparentna „kapa“, koju nosi čelična konstrukcija, pokriva 4.000 kvadratnih metara arheološkog nalazišta i pratećih prostora (amfiteatar, prostor za stalnu postavku, prostor sa računarima za virtuelnu prezentaciju Lepenskog vira i radionice za decu). Posetilac može, sem na Lepenskom viru, da vidi virtuelnu prezentaciju nalazišta i kad stigne kući, jer je na ulaznici štampan kod koji i kućni računar „čita“ i „startuje“ aplikaciju sa trodimenzionalnim prikazom čuvenih lepenskih skulptura.

Posetilac danas, posle četiri decenije, može jednim pogledom da obuhvati celo naselje, sa trapezoidnim kućama, ognjištima i skulpturama isklesanim u velikim dunavskim oblucima - lepencima, i to baš onako kako su arheolozi otkrili ovaj čudesni preistorijski svet bez premca u Evropi. Nalazište deluje kao da su arheolozi načas odložili lopate i metlice kojima su postepeno otkrivali zaboravljenu civilizaciju i otišli na pauzu za ručak.

Do lokaliteta se stiže od ulaznog dela, etnoparka gde je preneto nekoliko originalnih starih seoskih kuća - stazom uz koju je postavljeno nisko osvetljenje da bi nalazište bilo pristupačno i u večernjim satima.

U jednom od najpoznatijih svetskih preistorijskih lokaliteta, prema mišljenju stručnjaka, rođen je i urbanizam, jer je naselje - sa ostacima kuća, svetilištima i „trgovima“ - dobro organizovano na blagoj padini. Pod svodovima „školjke“ koja ga danas štiti rekonstruisane su terase kakve su bile kad se desilo ovo otkriće. Na njih su postavljeni originalni ostaci staništa, hramova, ognjišta, ali, zbog adekvatnog čuvanja, ne i originalni lepenci, već ubedljive kopije koje verno imitiraju boju i strukturu originala. Lokalitet se može sagledati sa gornje galerije, ali mu se može prići sa donjih terasa.

Pod „kapom“ na koju se čekalo 40 godina je i amfiteatar, kao i izložbena muzejska prostorija, u kojoj su, zasada, postavljene takođe kopije skulptura, pa ih posetioci mogu i opipati. U vitrinama se nalaze oruđe, nakit i posude, koji su nađeni prilikom arheoloških iskopavanja Lepenskog vira.

Najveća atrakcija su skulpture, kako one figuralne, tako i one pokrivene ornamentima. Skulpture i žrtvenici bili su zaliveni krečnjačkim malterom u podove kuća, a u pojedinim kućama skulpture su bile postavljene direktno iznad pokojnika sahranjenih ispod poda. Na lokalitetu je otkriveno 136 grobova, ali posetioci ne mogu da vide rekonstrukciju nijednog. Za proučavanje kulture dalekih predaka, bitno je da su pokojnici bili orijentisani paralelno sa tokom Dunava, sa glavom postavljenom nizvodno.

U sali za stalnu postavku spojena je preistorija sa 21. vekom: postavljena je specijalna vitrina sa hologramskim prikazom dveju varijanti lepenske kuće, jer nalazište čuva samo nađene osnove staništa. Nadzemni deo je, po varijanti Dragoslava Srejovića, ličio na šator, a po arheologu Dušanu Boriću, profesoru na Kardifu, stanište je bilo delimično, zadnjim delom ukopano u zemlju na padini na kojoj je i bilo podignuto.

Naravno, Lepenski vir bi trebao da postane i značajno turističko odredište, važna stavka u ekonomskom prosperitetu ovog kraja, prvorazredna atrakcija Srbije, jer danas Dunavom krstare veliki rečni kruzeri koji još ne mogu da pristanu uz obalu.

Uskoro će svi koji budu plovili Dunavom - Koridorom 7, moći da pristanu na Lepenskom viru. Urađen je glavni projekat za buduće pristanište, a izgradnja bi, kako tvrdi Siniša Temerinski, trebalo da počne krajem ove ili početkom iduće godine. Planirano je da tu, pored parkinga, bude izgrađen i objekat za prijem posetilaca, sa restoranom. Projektovana je i naučnoistraživačka stanica sa stanovima za istraživače.

(Nastaviće se)