Velika igra Tita i Kastra

SOVJETSKA invazija u Avganistanu izazvala je novi sukob između SSSR i SAD. Među prvima, na udaru su se našle nesvrstane zemlje, od kojih su neke postale poprište krvavih ratnih sukoba. U ratovima u Africi učestvovali su kubanski vojnici dok je Kuba, kao nesvrstana zemlja i domaćin Šestog samita nesvrstanih, otvoreno zagovarala prosovjetske stavove. Glavna parola glasila je da i Istočni blok i Pokret nesvrstanosti vode borbu protiv imperijalizma te su, prema tome, nesvrstane zemlje ”prirodni saveznici” Sovjetskog Saveza.

I dok su Kuba i neke druge nesvrstane zemlje bile naklonjene SSSR-u, za Tita je mogućnost podele među nesvrstanima i njihovo svrstavanje uz Istočni blok predstavljalo noćnu moru. Tito i njegova zemlja su krenuli putem nesvrstavanja upravo da bi izbegli sudbinu Mađarske 1956. i Čehoslovačke 1968. godine. Da bi stvari po Tita bile još gore, posle invazije Varšavskog pakta na Čehoslovačku 1968. u Moskvi je objavljena tzv. Brežnjevljeva doktrina o ograničenom suverenitetu socijalističkih zemalja koja je davala ”bratskim zemljama” pravo da intervenišu u ”zemlji koja je krenula stranputicom”.

Tito i Jugoslavija su ”išli stranputicom” još od 1948. a da se u Moskvi nisu s tim pomirili govorile su određene veze između ”Hrvatskog proljeća” i sovjetskih tajnih službi i, ponajviše, sedam Brežnjevljevih zahteva Titu da sovjetska flota dobije baze na Jadranu.

Zbog toga će on na Šestom samitu nesvrstanih koji je održan u Havani septembra 1979. godine povesti svoju poslednju veliku bitku u odbrani ”izvornih načela nesvrstavanja”. Ima i onih koji veruju da su Tito i Kastro, političari sličnog iskustva i lično veoma bliski, na Kubi samo odigrali predstavu, koja je Jugoslaviji donela podršku Vašingtona, a Kubi podršku Moskve.

U to vreme u ”trećem svetu” izbili su mnogi sukobi: Avganistan - Pakistan, Alžir - Maroko, Angola - Zair, Kampučija - Vijetnam, Čad - Libija, Centralnoafrička imperija - Senegal, Etiopija - Sudan, Etiopija - Somalija, Indija - Pakistan, Indija - Bangladeš, Iran - Irak, Irak - Sirija, Jordan - Sirija, Libija - Tunis, Libija - Egipat, Libija - Sudan, Južni i Severni Jemen, Gana - Togo, Kenija - Somalija, Tanzanija - Uganda i dr. Ovi sukobi postali su sve veće opterećenje za Pokret nesvrstanosti koji je često morao da se opredeljuje među stranama u sukobu dok su, s druge strane, ti sukobi gurali ove zemlje ka supersilama i blokovima i omogućavali mešanje sa strane, čak i dolazak stranih trupa.

Na ministarskoj konferenciji u Beogradu 1978. godine izbile su prve varnice među nesvrstanima povodom ovih sukoba, neuspeha ideje o Novom svetskom poretku i daljeg širenja jaza između razvijenih i nerazvijenih i bogatih i siromašnih. Polemike su naročito izazvale prilike na Rogu Afrike između Somalije i Etiopije u kom su učestvovali kubanski vojnici, zatim između Vijetnama i Kampučije, spor u zapadnoj Sahari između Alžira, Maroka i Mauritanije. Ni o jednom od ovih pitanja u Beogradu se nije mogao postići konsenzus tako da su ona ostala na dnevnom redu ali se pokret nije o njima izjašnjavao. Poseban problem bili su odnosi Egipta i drugih arapskih zemalja koji su se pogoršali posle sporazuma sa Izraelom u Kemp Dejvidu.

Sporovi oko ”prirodnog savezništva” sa Istočnim blokom dostigli su vrhunac na Šestom samitu u Havani početkom septembra 1979. godine koji je ostao zapamćen kao najkontroverzniji samit Pokreta nesvrstanosti. Učestvovalo je 96 zemalja, došlo je osam posmatrača, učestvovao je i PLO kao i 10 zemalja u statusu gosta. Fidel Kastro je kao domaćin održao uvodni govor u kom je optužio SAD i ”njihove nove i stare saveznike, vladu Kine” za pokušaj da spreče da se konferencija održi u Havani. Iste zemlje je optužio da su pokušale da amandmanima izmene nacrte bitnih dokumenata samita. Bio je to, zapravo, napad na zemlje osnivače Pokreta, uključujući Jugoslaviju.

Posle Kastrovog govora s pozicija pristalica teze o ”prirodnom savezništvu” s pažnjom se očekivao govor Josipa Broza Tita kao lidera grupe pristalica ”izvornih načela Pokreta” i jedinog živog od osnivača. On nije ušao u otvorenu polemiku sa Kastrom, već je dao svoje tumačenje ciljeva i zadataka Pokreta u tadašnjem svetu. Titov govor je imao programski karakter i oko njega su se svrstale sve zemlje koje nisu podržavale Fidela Kastra. Tek na završetku govora Tito je posredno ušao u polemiku sa domaćinom pozivajući na povratak ”izvornim načelima nesvrstanosti”.

Uprkos oprečnim stavovima dve grupe zemalja, samit u Havani se završio relativno uspešno i jedinstvo nesvrstanih je očuvano. Razlike Tita i Kastra nisu izazvale sukob. Naprotiv, dvojica lidera su zadržala bliske političke i lične odnose, a spor između radikalnih i umerenih zemalja se nije ponovio na narednim samitima Pokreta. Jedan od razloga za to bila je sovjetska invazija u Avganistanu koja je počela u decembru 1979. godine i koja je izazvala Drugi hladni rat koji će se završiti sovjetskim povlačenjem i na kraju, raspadom Istočnog bloka i SSSR.

(Nastaviće se)