Narod sprema oružje

IZVRŠAVAJUĆI Odluku o početku oružanog ustanka, okružni komiteti KPJ i štabovi NOP odreda, na zakazanim skupovima i svuda gde se narod okupljao, upućivali su narodu poziv na svenarodni ustanak protiv fašističkog okupatora. Jedna od prvih i najznačajnijih akcija u pripremi oružanog ustanka bila je i sakupljanje oružja i municije, bez kojih se nije ni mogla početi borba protiv okupatora.

U leto 1941. godine glavna žarišta ustanka u Srbiji bila su severozapadna Srbija, dolina Zapadne Morave i Šumadija.

Na području severozapadne Srbije - gde je ustanak najpre i počeo i bio najmasovniji - dejstvovala su tri partizanska odreda: Valjevski (formiran početkom jula), Mačvanski, docnije nazvan Podrinski (stvoren 16. jula) i Posavsko-kosmajski (oformljen početkom jula), kasnijom reorganizacijom podeljen na Posavski i Kosmajski odred.

U dolini Zapadne Morave, osnovani su: Kraljevački, Čačanski, Užički i Kopaonički NOP odred.

U Šumadiji i Pomoravlju - pet NOP odreda: Prvi šumadijski (osnovan 1. jula), Drugi šumadijski (6. jula), Pomoravski (23. jula) i Kragujevački NOP odred (5. avgusta).

U istočnoj Srbiji - četiri NOP odreda: Boljevački (9. jula), Zaglavsko-knjaževački, Krajinski i Požarevački (sva tri početkom avgusta);

Na području planina Jastrepca, Pasjače i Kukavice, dejstvovali su aktivni Rasinski (formiran 22. jula), Toplički (2. avgusta), Kukavički (10. avgusta), Ozrenski (2. avgusta), a u jugoistočnom delu Srbije, među prvima, u leto 1941. godine, stvoreni su Vranjski (sredinom avgusta), Leskovački (10. avgusta), Svrljiški (12. septembra), Jablanički (sredinom septembra) i Babički (početkom oktobra) NOP odred;

U Banatu, tokom jula, osnovano je 10 NOP odreda, sa oko 240 boraca, a u Sremu Fruškogorski, nešto docnije i Podunavski NOP odred.

Skoro istovremeno, kad i nastanak Narodnooslobodilačkih (partizanskih) odreda, na planinu Cer u junu došao je artiljerijski kapetan Dragoslav S. Račić i počeo, u ime Ravnogorskog (četničkog) pokreta, da okuplja ljude spremne za borbu protiv okupatora. I formirao Cerski četnički odred. Nešto docnije, stvorena je i Cerska i Jadranska četnička brigada. Njihov "Gorski štab 1" bio je na Ravnoj gori, gde je, ne priznajući kapitulaciju, 13. maja 1941. godine, došao pukovnik Dragoljub - Draža Mihailović sa 26 oficira, podoficira i vojnika, spremnih da pruže otpor fašističkom okupatoru.

U Beogradu, a i drugim gradovima Srbije pružan je, takođe, otpor okupatoru u različitim vidovima: posebne udarne grupe, skoro svakodnevno, napadale su na neprijateljeve vojnike i oficire i saradnike okupatora; palili garaže, automobile i neprijateljevu štampu, sekli telefonske stubove i uništavali slagališta benzina i municije.

Samo tokom jula i avgusta na teritoriji glavnog grada bilo je oko 50 takvih akcija, među njima i poznatije: paljenje velike garaže "Forda" u Grobljanskoj ulici, zatim nešto manje u Mileševskoj, Kondinoj, Masarikovoj, Braničevskoj, Mačvanskoj, Venizelosovoj, Kralja Petra ulici; sečenje TT stubova na putu Beograd-Smederevo, u Poenkareovoj i Zvečanskoj ulici i u rejonima sela Mirijeva i Makiša; uništavanje slagališta benzina i municije na Čukarici, Tašmajdanu i Glavnoj železničkoj stanici; paljenje nemačke kasarne u Zvečanskoj i Aleksandrovoj i radionica u Garašaninovoj i Kneginje Zorke .

Najveći podvig beogradskih udarnih grupa bio je prepad na bolnički zatvor, pri Očnoj klinici (u Vidinskoj ulici) i oslobađanje Aleksandra Rankovića, člana Politbiroa CK KPJ, koga su gestapovci, posle hapšenja 27. jula, teško pretukli i preneli u bolnički zatvor.

Širenje ustanka u Srbiji, a i u ostalim krajevima zemlje, nametnuli su potrebu da vojno i političko rukovodstvo ustanka iz okupiranog Beograda pređe na oslobođenu teritoriju, radi neposrednijeg rukovođenja ustankom i usmeravanja narodnooslobodilačke borbe u celoj zemlji.

Glavni štab NOP odreda Jugoslavije sa Titom na čelu, još početkom avgusta 1941. godine, donelo je odluku da se prva slobodna teritorija stvori baš u zapadnoj Srbiji, gde je ustanak najpre počeo, i bio sve masovniji, a i što je, kako je sam Tito govorio, "to brdski teren i šuma i što je bilo poznato da su u tom kraju ljudi koji su svakom okupatoru dali jak otpor". Takođe, i zbog mogućnosti da se ta oslobođena teritorija lako poveže sa onom u istočnoj Bosni, Sandžaku i Crnoj Gori.

Taj krupan zadatak - stvaranja prve veće slobodne teritorije - poveren je Glavnom štabu NOP odreda Srbije, a on ga je, posle detaljnije razrade, svojom naredbom preneo na Valjevski i Mačvanski (Podrinski) partizanski odred.

Izvršavajući tu Odluku, Glavni štab NOP odreda Srbije, 19. avgusta 1941. godine, izdao je naređenje štabu Valjevskog NOP odreda da likvidira nemačku posadu na Stolicama, a zatim oslobodi Krupanj.

(Nastaviće se)