Hebrang poziva Sremce

MENI je tada bilo svejedno da li su Ilok i Baranja u Hrvatskoj ili u Srbiji. Sretenu Žujoviću nije bilo svejedno. Iz sadašnje perspektive, uviđam da nisam dobro video našu nacionalnu situaciju. Nisam tada sagledao nacionalističke namere Hrvata u razgraničenju sa Srbijom u Vojvodini i Sremu. Veselinov je psovao i vikao: "Vukovar je naš!" To je značilo sremski, vojvođanski. Meni je bilo svejedno čiji je Vukovar i u kojoj je republici. Sad shvatam koliko sam pogrešio. Dockan.

Ovo je bila ispovest Aleksandra Rankovića (1909-

-1983), koju nalazimo u delu Dobrice Ćosića "Piščevi zapisi", objavljenom 2001. godine.

Kad se toliko razočarao jedan Ranković, šta je preostalo milionima Srba?

Partija se u Vojvodini odrekla svog osnovnog kriterijuma i uvela dodatne, među kojima je najvažniji bio nacionalni sastav stanovništva. Vojvođanski aktivisti su se tada rastrčali, prebrojavali su narod, ali su imali muku. Okupacija je promenila predratnu sliku, pa je popis stanovništva iz 1931. godine prizivan u pomoć. Najbrži je bio Okružni partijski komitet za Srem. Predstavljena je statistička slika tri sreza oko kojih su sporovi i izbili - Vinkovaca, Vukovara i Šida.

Srez vinkovački imao je najviše Hrvata - oko 42.000, Nemaca - 6.000 i Srba - 4.166. Na tom području bilo je proganjanja srpskog življa i doseljavanja Hrvata, ali se to statistički nije stiglo obraditi.

Vukovarski srez brojao je oko - 48.000 i u njemu su najbrojniji bili Srbi sa više od - 23.000; na drugom mestu bili su Hrvati - 16.200. U samom gradu Vukovaru bilo je Hrvata 5.446, a Srba - 2.051. Predratna slika je tu izmenjena: doseljeno je bilo oko 1.000 Hrvata, a isto toliko ubijeno Srba. A u blizini grada, u tri takozvane pustare živelo je hiljadu Srba i svi su bili proterani 1941. godine, a na njihove posede su doseljeni Hrvati.

Ako je brojnost bila važna, onda su Srbi u vukovarskom srezu, i pored progona i doseljavanja, imali brojčanu prednost.

U šidskom srezu, u kome je bilo registrovano oko 35.000 stanovnika, Srbi su predstavljali približno polovinu - bilo ih je 17.869, a Hrvata - 13.008 (ostatak stanovništva činile su manjine). Važan je podatak da je u ovom srezu ubijeno više od 4.000 Srba i 200 ostalih, među kojima je bilo i Hrvata.

Hrvati svoju brojnost i "povijesno pravo" pojačavaju privlačenjem drugova komunista. Tada moćni Andrija Hebrang (1899-1949) šalje misionare u Sremsku Mitrovicu da tamošnje komuniste ubede da se partijski vežu za CK Hrvatske.

Vojvodina je uzavrela.

Aktivno je i Savezno ministarstvo za informisanje, na čijem čelu je bio Srbin iz Hrvatske, Sava Kosanović, Jugosloven bez ostatka. Sestrić Nikole Tesle, uz svoju ideju - moguće pomirenje i bratsku ulogu Srba i Hrvata - obelodanio je i navodnu Nikolinu izreku: da se on ponosi srpskim sojem i hrvatskom domovinom!

KosanoviĆevo ministarstvo je jednu opširniju analizu događaja u pokrajini dostavilo i najvišim partijskim i državnim organima. Tu se moglo pročitati i ovo:

"Krajevi Hrvatske i Slavonije gde su se vodile borbe, Sremski front, opustošene su. Pošto je i Vojvodina ostala delimično pusta, u krajevima gde su živeli Nemci sada se tendenciozno ubacuju čitave mase Hrvata. Na područja srezova - somborskog, palanačkog, kulskog, apatinskog, novosadskog naseljeno je od 1. novembra 1944. godine do maja 1945. godine oko 30.000 Hrvata, oko 3.000 u Staru Pazovu i Inđiju".

Nije rečeno ko ih je naseljavao?

"Obrada zemlje ide teško. Tamo je iz krajeva Pirota, Bosiljgrada, Leskovca, Prokuplja... pokupljena izbeglička sirotinja i masovno bačena u Vojvodinu. Sve je to boso i golo, hranu primaju neuredno i padaju od umora. Svi oni izjavljuju da nisu zemljoradnici i da nisu vični tim poslovima. Zemlja trpi od njih, a oni od zemlje.

- Manjine u Vojvodini dobijaju značajne privilegije, a ovo se naročito odnosi na Mađare, koji sami šire glasove da će Bačka i Banat doći opet pod Mađarsku....

- O pokretnoj imovini Nemaca ne vodi se nikakva racionalna ekonomija ni briga. Imovina se raznosi kojekuda, kao privatna. Grabi se iz okoline, ali i Beograda. Tako je Branko Čubrilović dobio tri sobe nameštaja...

Toliko od Kosanovića.

Strah da se situacija u Vojvodini ne otme kontroli, podstakla je Broza i drugove da se preduzmu i odgovarajuće mere. Pribegnuto je isprobanoj varijanti - formirana je komisija, sa zadatkom da obiđe teren i da, na kraju, predloži razgraničenje između Hrvatske i Vojvodine, odnosno Srbije.

Kad postane gusto, zna se, tu je Đilas!

Politbiro partije je predložio, a Predsedništvo AVNOJ-a se saglasilo, da se formira zajednička komisija, koja će obići krajeve koje je trebalo razgraničiti i predložiti rešenje. Složili su se i oko sastava komisije, u koju su ušli: Milovan Đilas, Vicko Krstulović, Milentije Popović, Jovan Veselinov Žarko i Jerko Zlatarić. Bez pogovora je prihvaćen i Đilas kao njen predsednik.

AVNOJ je tada izdao posebno punomoćje na Đilasovo ime.

Pre nego što je Komisija za razgraničenje krenula na posao, Vojvodina je opredelila svoju sudbinu. Na sednici Glavnog NOO odbora Vojvodine, 6. aprila 1945. godine, odlučeno je da se pokrajina pripoji federalnoj Srbiji. Ponovio se isti slučaj iz 1918. godine, kada je Vojvodina pristupila Kraljevini Srbiji.