Dve ljubavi roditelja

ŠTA sam mogla drugo da postanem ja Nadežda Petrović, Dimitrijeva i Milenina kćer, do srpska slikarka, kad umesto prve fotografije iz najranijeg detinjstva imam crtež. Moj otac Dimitrije Mita Petrović, slikarstvu učen od čuvenog Steve Todorovića, u mom ranom detinjstvu bavio se samo crtanjem, predajući ga u Čačanskoj realci. Ja sam se tada više ogledala u crtežima nego u ogledalu...

Šta sam mogla da postanem nego rodoljubna Srpkinja, jer je moja majka Milena tako vaspitavala generacije đaka u Srbiji. Nju je u neizmernu ljubav prema svome rodu i u Srbiji da tu ljubav prenosi uputio njen ujak Svetozar Miletić, vođa Srba u Vojvodini srpskoj. A dok se školovala, ušla je u pokret ujedinjene omladine srpske, pa je sa zanosima tog pokreta provela ceo svoj život, vodeći tim putem i celu porodicu našu."

Upravo ove rečenice uvode nas u razloge zbog kojih je Nadežda Petrović bila gotovo predodređena da stupi u polja umetničkog i društveno-političkog angažmana. I jedan i drugi je nemoguće razumeti u potpunosti bez razumevanja mesta koje je njena porodica zauzimala u tadašnjoj Srbiji i uticaj koji je kao takva izvršila na Nadeždu.

Osnovni biografski podaci govore da je Nadežda Petrović rođena 11. oktobra 1873. godine u Čačku kao kći Mileve i Dimitrija Mite Petrovića. To je porodica koja je iznedrila još jedno značajno ime srpske kulture - slikarkinog mlađeg brata Rastka Petrovića. Pošto se Nadeždin otac razboleo za vreme srpsko-turskog rata (1876-1878), gde je kao dobrovoljac postavljen za ratnog slikara Čačanske brigade, lekari su mu savetovali promenu klime. Zbog toga se porodica Petrović 1879. godine najpre seli u Kraljevo, da bi se 1884. vratila u Beograd i nastanila u kuću Nadeždinog dede Hadži-Maksima Petrovića u Ratarskoj ulici 32 (sada Ulici kraljice Marije), koja je kasnije srušena za vreme nemačkog bombardovanja 6. aprila 1941. godine.

U Beogradu je Nadežda 1891. godine završila Višu žensku školu, gde je posle položenog stručnog ispita postavljena za nastavnicu slobodnoručnog crtanja. Slikarstvom je počela da se bavi rano i učila ga je najpre u ateljeu Đorđa Krstića, a potom dve godine u Srpskoj slikarskoj i crtačkoj školi Kirila Kutlika. Od 1898. godine školuje se u Minhenu u ateljeu Antona Ažbea. Slike nastale u tom periodu predstavila je na prvoj samostalnoj izložbi u Beogradu. Slikarske studije nastavlja 1901. kao đak Julijusa Ekstera, koji je doprineo da Nadežda usvoji neposredan rad u pleneru, otkrije u sebi koloristu i temperamentnog slikara prirode. Osim slikarstvom, počinje da se bavi i fotografijom.

Devetnaesti vek bio je u Srbiji vek nacionalnog preporoda i obnove srpske države. Opstanak te mlade države bio je nemoguć bez stvaranja državnih institucija. Potreba za obrazovanim ljudima koji će te institucije nositi, otvarala je vrata masovnijem obrazovanju u Srbiji. Kao posledica tog procesa u Srbiji se, kao i u mnogim zemljama u Evropi, pojavljuju novi društveni slojevi, čiji je status donosilo i održavalo obrazovanje. Ti novostvoreni društveni staleži bili su i nosioci intelektualne, društvene i političke modernizacije zemlje. Činili su ga činovnici, lekari, advokati, industrijalci, učitelji, profesori, trgovci, predstavnici slobodnih profesija. Porodica Nadežde Petrović bila je deo tog novog građanskog sloja.

Nadeždin ujak, Svetozar Zorić, bio je profesor Velike škole, a majka, Mileva, rođena Zorić, učiteljica naklonjena istoriji i poeziji, bila je u mladosti članica Ujedinjene omladine srpske, organizacije koja je bila predvodnik u borbi za oslobođenje i ujedinjenje srpstva. Utemeljivači i rodonačelnici ovog svesrpskog pokreta, osnovanog u Srpskoj gimnaziji u Novom Sadu, bili su Vladimir Jovanović, liberal u Kneževini Srbiji, Svetozar Miletić, vođa Srpske narodne slobodoumne stranke u Mađarskoj i Nadeždin ujak, i Svetozar Marković, zastupnik ranog socijalizma u Srbiji. Mileva Zorić je svojoj deci, a posebno Nadeždi, prenela ljubav ka narodnom epskom i lirskom pesništvu i na osnovama narodne poezije, usadila im romantičarska patriotska osećanja, koja su oni kasnije ugrađivali u svoj javni politički angažman.

Porodica Petrović se od 1884. godine nastanila u Beogradu u kuću Nadeždinog dede, uglednog trgovca Hadži-Maksima Petrovića, koja će zahvaljujući širini i obrazovanju njenih članova i sama postati pravo malo kulturno i društveno sedište prestonice.

Dom Petrovića je, prema svedočenjima Ljubice Luković, sestre Nadežde Petrović, bio riznica dragocenih predmeta - crkvenih stvari i umetnina koje je Hadži-Maksim doneo iz Jerusalima, zbirke starih ikona, sa ikonama i iz DžII veka. Tu je i jedna od najznačajnijih privatnih biblioteka u kojoj se čuvao primerak najstarijeg srpskog bukvara i druge retke knjige. Uz to, u domu se brinulo o obilju muzičkih instrumenata među kojima je bila i jedna violina iz radionice porodice Gvarneri.

Kuća Mite Petrovića, člana Radikalne stranke, tako je postala stecište beogradske inteligencije, pre svega umetničke i političke, a Branko Popović, slikar i Nadeždin bliski prijatelj, je krajem tridsetih godina dvadesetog veka u svojim spisima navodi kao "najviše umetničkom i najviše jugoslovenskom kućom u Beogradu od 1904. do 1914."

(Nastaviće se)