Slike cepaju plemena

POSLE boravka u Sićevu sa slovenačkim i hrvatskim umetnicima, Nadežda organizuje izložbu Prve jugoslovenske kolonije u Narodnom muzeju u Beogradu 1907. Ta izložba je između ostalog u kritici viđena kao okupljanje oko savremene političke ambicije od koje pojedinačno umetnost jugoslovenskih naroda neće imati koristi. Za razliku od njih Nadežda je jedino u takvom okupljanju videla šansu za očuvanje pojedinačnih južnoslovenskih identiteta pod pritiskom germanizacije, ali i način na koji ona može biti međunarodno afirmisana, na čemu je, uglavnom bezuspešno i bez stvarne podrške, intenzivno radila. Preduslov za uspeh na tom planu su, po Nadeždinom mišljenju, bile idejna celovitost i profesionalizacija rada.

Ona je to na najbolji način izrazila u svojoj kritici Četvrte, ujedno i poslednje jugoslovenske izložbe, osvrćući se na politizaciju aktivnosti društva "Lada". Bilo je to internacionalno umetničko udruženje sa pojedinačnim, južnoslovenskim nacionalnim ograncima, od kojih je prvo osnovano srpsko. Nadežda je od osnivanja bila član "Lade", ali nezadovoljna istupa dve godine po njenom osnivanju - avgusta 1906.

Ona u svom osvrtu na "Ladu", objavljenom u listovima "Bosanska Vila" i "Štampa" 1912. godine, piše: "Na prvoj jugoslovenskoj izložbi stvorili su umetnici umetničko društvo 'Lada', nazvano po boginji Ladi, zaštitnici lepih veština. U samim početcima stvaranja prema postavljenom cilju Društvo 'Lada' nije sjedinilo umetnike po njihovoj umetničkoj individualnosti i nacionalnom korenu, ostavilo ih je onako rastavljene kako su na nju i došli, u četiri plemena, sa svojim središtima i upravama. Odstupilo se od postavljenog principa da su Jugosloveni jedan narod, jednih te istih tradicija, težnji, potreba, pa i jednog i istog jezičkog korena."

Ovako rastavljeni umetnici se nisu približili jedni drugima, nego je stvoren antagonizam toliki da su se odmah posle Druge izložbe pojavile ozbiljne diferencijacije, pa čak i sukobi, prvo u mišljenjima, a zatim i među ljudima stvaranjem odvojenih grupa. Umesto jednog umetničkog jugoslovenskog salona, evropskog stila, stvorilo se društvo sa više manjih sekcija. I ovako nepotpuna otpočela je svoj život jugoslovenska "Lada". Bez principa, okrnjena, pocepana, slaba umetnički, bez jakog individualnog pokreta, neodređena pokazala je u toku poslednjih godina da od toga i takvog njenog života neće biti ništa. Jugoslovenske "Ladine" sekcije pretrpele su poraz.

Nadežda je imala izuzetnu sklonost, ali i sposobnost da promišlja umetnički sistem kao deo kulturne politike svoje zemlje. U tom smislu treba posmatrati njenu podršku osnivanju Jugoslovenske umetničke galerije, čiji pravilnik 1907. godine piše dr Miloje Vasić, tadašnji direktor Narodnog muzeja u Beogradu. Iako nije došlo do njene realizacije na očekivan način, na temelju ove ideje je začeta Zbirka jugoslovenskog slikarstva DžDž veka Narodnog muzeja u Beogradu, a prve slike u tom fondu bila su otkupljena dela sa Prve jugoslovenske umetničke izložbe.

NadeŽda se 1913. godine angažuje oko Odbora za organizaciju umetničkih poslova Srbije i jugoslovenstva, čiji je prvi sekretar i jedan od osnivača. Program ove organizacije predviđao je proširenje umetničke nastave u srednjim školama i na univerzitetu, osnivanje Velike škole likovnih umetnosti i stvaranje Umetničke industrije nacionalnog karaktera, podizanje umetnosti i umetničke kulture, osnivanje Jugoslovenske moderne galerije u Beogradu.

Bilo je predviđeno da Odbor bude savetodavno telo ministru prosvete u umetničkim poslovima, da utiče na otvaranje posebnog Umetničkog odeljenja u Ministarstvu prosvete i da radi na osnivanju velikog Društva za unapređenje jugoslovenske umetnosti - drugim rečima, imalo se na umu sve, ili skoro sve, što je potrebno da bi se uspostavio profesionalni sistem savremene umetnosti.

Sve ove njene ideje bile su ostvarene 1922. godine osnivanjem Udruženja prijatelja umetnosti Cvijeta Zuzorić, na inicijativu bliskog prijatelja kuće Petrovića, Branislava Nušića. Udruženje je osnovano, a 1928. godine podiglo je prvi izlagački prostor u Beogradu - Umetnički paviljon "Cvijeta Zuzorić". Nije isključeno da je Nušić sve to i pokrenuo imajući na umu dalekovide zamisli Nadežde Petrović.

Kraj XIX i početak XXveka bio je i u Srbiji period usvajanja "principa nacionalnosti". Na talasu evropskih istorijskih procesa kretala se i Srbija i njena intelektualna elita. Međutim, realizacija "principa nacionalnost" na Balkanskom poluostrvu stvarala je komplikovane situacije.

U svim balkanskim zemljama je krajem XIX i početkom XX veka došlo do jačanja nacionalnih pokreta, najpre srpskog i grčkog, a potom i bugarskog, albanskog, makedonskog, turskog i crnogorskog. Balkanski nacionalni pokreti su vremenom dobijali konkurentski karakter. "Što je broj nacionalnih pokreta postajao veći, utoliko je borba oko definicije stanovništva i podele balkanskog unutrašnjeg prostora postajala oštrija. Ono što je jedan dobijao, to je drugi morao da izgubi."

GALERIJA OD DOBROTVORA

NADEŽDA smatra da je jedna od potreba razvoja umetnika stalno izlaganje. Zbog toga je neophodno razviti izložbene moderne galerije koje bi svakodnevno bile otvorene, prodavale radove umetnika uz mogućnost slobodnog ulaza. "Ovo se može vrlo lako urediti u kakvoj povećoj kući u centru varoši; za ovaj bi plan trebalo pridobiti jednog Krsmanovića, Đorđevića, Pavlovića, Nikolu Spasića, firmu J. Pavlovića, koji bi mogli ustupiti jednu od svojih velikih kuća bez kirije, održavajući o svome trošku izložbu, pokretnu galeriju bar donde dok ne bi država pristupila stvaranju umetničkog doma - paviljona ili nešto tome podobno."

(Nastaviće se)