Elita pariskog kluba

TOKOM studentskih dana u Zagrebu, Šumanović - čije ponašanje nije bilo ni nalik onom kakvo bi se očekivalo od umetnika ili „pristajalo“ kakvom boemski nastrojenom mladom slikaru, vrlo se energično i ambiciozno pripremao za stvaraoca i obrazovanog intelektualca. Neretko se, u vezi sa tako netipičnim, „neumetničkim“ životom ovog velikog umetnika, postavlja pitanje: da li je on onaj „normalan“ ljudski život s emocijama, zabavom, seksom, potiskivao ne bi li svu energiju i potencijale uložio u stvaralački i intelektualni rad?

Šumanović se odmalena izdvajao od ostalih kao „imućni elegantni gospodičić u tamnom odelu i sa polucilindrom“, a rastao je zaštićen od svih oskudica i životnih potresa, izvan svih iskušenja, uobičajenih pubertetskih druženja i konflikata. Po sopstvenoj tvrdnji, Sava nikada u životu, od puberteta nije rekao ni jednu jedinu ružnu reč, a kao mladić se sasvim distancirao od uobičajenih životnih izazova, zatvarao se u sebe i praktično „zabranjivao“ upliv događaja, ljubavi... - gotovo blokirajući bilo kakvo „nadiranje života“ u svoj lični život.

Studije na zagrebačkoj Višoj školi za umjetnost i obrt, gde je Sava učio najpre kod profesora Otona Ivekovića, a docnije u klasi Klementa Crnčića, podrazumevale su studiranje po starim majstorima, Direru, Mikelanđelu, Rubensu i Rembrantu.

Mladi umetnik, koji je sa prijateljem Milanom Štajnerom iznajmljivao atelje u Bosanskoj ulici, jula 1918. godine učestvovao je na zajedničkoj završnoj izložbi svoje škole. Iste godine u Urlihovom salonu priređuje prvu samostalnu izložbu, zajedno sa Bogumilom Carom, predstavivši se predelima iz okoline Zagreba. U nekoliko meseci izlagao je na još nekoliko zajedničkih izložbi, a kada je te 1919. godine umro njegov veliki prijatelj Milan Štajner, Sava seli atelje u Jurkovićevu ulicu.

Tokom studija je započelo i dugogodišnje prijateljstvo umetnika sa Antonijom Tkalčić Koščević, koja je u istoj školi učila vajarstvo.

Po završetku Velikog rata zagrebački umetnici i pripadnici intelektualne elite grada okupljali su se u Kazališnoj kavani, gde je i Sava započeo druženje sa nekima od njih, pre svega sa Antunom Brankom Šimićem, književnikom i pokretačem književnih revija, koji je važio i za darovitog kritičara umetnosti.

Maja 1920. godine priredio je drugu samostalnu izložbu u Muzeju za umjetnost i obrt, predstavivši se platnima koja ukazuju na simbolizam i secesiju, tada aktuelne u hrvatskoj umetnosti. Izložba je dobila pozitivne kritike, i „obezbeđen“ novcem od prodaje slika (ali i osokoljen očevim blagoslovom) već iste te jeseni se uputio u dugo žuđeni Pariz.

Prvi njegov boravak u tadašnjem centru svih umetničkih zbivanja u Evropi, u koji je prispeo kao jedan od prvih slikara „od ovih strana“, potrajao je samo nekoliko meseci, ali je ipak predstavljao dragoceno iskustvo za mladog umetnika. Upisao se na kurs kod istaknutog likovnog pedagoga i umetnika Andrea Lota, i bio je jedan od njegovih najboljih učenika, a usavršavanje kod ovog pripadnika struje analitičkog kubizma ostaviće nemerljiv uticaj na Savu, prisutan tokom celog njegovog života.

Naredne 1921. godine Šumanović se vraća u Zagreb i stanuje kod prijateljice Antonije Tkalčić Koščević, a tog oktobra u Umjetničkom paviljonu priređuje izložbu slika nastalih u novom, od Lota preuzetom stilu. Već tada je umetnik imao potrebu da objasni i „dopuni“ slike te da teorijski potkrepi svoju umetničku viziju kroz tekst kataloga, ali ni to nije pomoglo da ga konzervativna kritika i publika shvate.

U svojim svedočenjima, objavljenim i naslovljenim „Balada pokojnom školskom drugu“, Antonija Tkalčić ostavila je zapise o vrednom, imućnom, „u svemu bezbednom“ Šumanoviću, o njegovim polemikama, intelektualnim nastupima, teorijskim tekstovima u kojima je ambiciozno branio i obrazlagao svoje kubističke koncepte - koji nisu od svih rado prihvatani, naprotiv. Kako ističe Antonija, „neki su ga smatrali bez talenta osobito posle poznanstva s Lotom, kojeg je počeo slijepo imitirati“.

Šumanović se nikako nije mogao zadovoljiti podrškom koju su mu pružali eminentni znalci, poput Branka Šimića i posebno Rastka Petrovića, koji mu je posvetio veliki inspirativni esej „Sava Šumanović i estetika suviše stvarnog u novoj umetnosti“. Mladi umetnik žudio je za „konkretnijim“ zadovoljenjem u vidu prodaje slika, pre svega, ali i podrške javnosti, štampe...

Sledeće četiri godine Sava Šumanović boravi u Zagrebu, neumorno pokušavajući da izmeni te konzervativne i provincijalne stavove umetničkih krugova ovog grada. Tada su nastali tekstovi „Slikar o slikarstvu“ i „Zašto volim Pusena“, značajni za razumevanje njegove umetnosti. Učestvuje na više zajedničkih izložbi, neumorno slika, a kratko vreme radi i kao bibliotekar u Muzeju za umjetnost i obrt.

U to vreme pokušao je da dobije mesto likovnog pedagoga u Umetničkoj školi u Beogradu. Šumanović je inače često putem prepiske i molbi upućivanih ministarstvima i uticajnim pojedincima tražio postavljenje za profesora, stipendiju i nameštenje u Parizu... Svoje uspehe i mogućnosti pri tom je naglašavao i opisivao, neretko, u samim superlativima: „Kritika me metnula u red prvih slikara sveta...“

(Nastaviće se)