Gluma nije zanošenje

AU razgovoru s jednim mladim glumcem, posle predstave, Aleksandar Berček, tada upravnik Narodnog pozorišta u Beogradu, zamerio je glumcu što je improvizovao jedan deo uloge i izmenio utvrđeni mizanscen. Mladi glumac se iznenadio zbog primedbe i uzvratio da je improvizacija nastala kao logična posledica njegove zanesenosti. „Zaneo sam se igrajući“, rekao je. „Gluma nije zanošenje“, primetio je Berček, „gluma se sastoji od precizno usvojenih rešenja koja se ne smeju menjati.“

Ovaj detalj, uzgredna opaska izrečena mladom kolegi, valjano ilustruje bar deo Berčekovog shvatanja glumačke umetnosti. Gluma je, dakle, umetnost koja se sastoji od preciznog rada, a glumac na sceni mora da ima hladnu i pribranu glavu. Gluma je, štaviše, protivna bilo kakvom zanosu.

Aleksandar Berček, rođen 1950. godine u Vrdniku, danas je jedan od najznačajnijih glumaca koje imamo. Berček je svoj glumački profil izgradio većma igrajući u filmovima i TV dramama i serijama, a sasvim malo u pozorištu. U dvadesetak uloga ostvarenih u Jugoslovenskom dramskom pozorištu, Berček bi mogao izdvojiti dve-tri kao značajne. U Zvezdara teatru jednu.

Sudbina pozorišnog glumca u nas najčešće zavisi od drugih; u prvom redu od reditelja, zatim od pozorišne uprave i, najzad, od niza drugih okolnosti.

Sudbina filmskog glumca je slična: očekuje telefonski poziv filmskog organizatora, producenta ili reditelja.

U oba slučaja glumac biva izabran.

Veoma retko se dešava da glumac može da bira ulogu. To ekskluzivno pravo imaju samo neprikosnoveni prvaci, bardovi.

Oslanjajući se na Berčekov talenat i visoku odgovornost u poslu, filmski reditelji (Karanović, Šijan, Radivojević, Đorđević, Kadijević, Kusturica i drugi) pozivaju ovog glumca i on petnaestak pa i više godina vodi dva, paralelna glumačka života, pozorišni i filmsko-televizijski. U prvom, pozorišnom, radi premalo, u drugom radi mnogo i dobro. Jedna uloga sustiže drugu, obasut je priznanjima stručnjaka i publike. U tom filmsko-televizijskom kontinuitetu, Aleksandar Berček izrasta u jednu od vodećih figura naše glumačke umetnosti.

Berčekova gluma počiva na sinhronom korišćenju urođenog talenta, neospornoj lucidnosti, izuzetnoj inteligenciji i suverenom vladanju glumačkom tehnikom.

Zbog toga se o Berčeku kao glumcu ne može govoriti da pripada određenoj školi ili tradiciji, jer je kao i drugi veliki glumci samosvojan, autentičan, originalan u izboru izražajnih sredstava i pouzdan u realizaciji. Ovaj glumac se odmah usredsređuje na osvajanje suštine lika, teži da pronikne u njegov način mišljenja i izražavanja.

Berčekov pristup ulozi i glumi uopšte odgovara zahtevima filma i televizije. Filmski i televizijski reditelji nemaju mnogo vremena za probe s glumcima. Često umesto proba održe s glumcima dva-tri razgovora, a uloga se uvežbava pre samog snimanja. Podrazumeva se da su za ovakav način rada pogodni glumci koji brzo misle i reaguju i koji su u stanju da na zahtev reditelja odmah u svoje glumačko rešenje unesu i određene korekcije. Filmska gluma je brza gluma. U filmskoj glumi ne postoji prilika da se bilo kakvim naknadnim radom popravi ostvarena i snimljena uloga. Glumac odmah mora doneti sve, bez ostatka. Takođe, odmah mora uspostaviti odnos pune uzajamnosti s partnerom. Valjan partner pruža podršku, oslonac za kreaciju, predstavlja pouzdanog saradnika koji prihvata glumčevo davanje i koji istovremeno i uzvraća na isti način.

Aleksandra Berčeka, kao i druge velike glumce, prati glas da se s njim teško sarađuje. Ta konstatacija, međutim, nije tačna. Odnosno, tačna je ukoliko se odnosi na nespremnog reditelja. Tada će Berček reagovati oštro i nervozno. Ali sa spremnim rediteljem koji zna šta hoće, Berček ostvaruje besprekoran kontakt. Evo malog primera vezanog za našu saradnju; u TV seriji „Kraj dinastije Obrenović“ Berček je igrao kralja Milana Obrenovića. U čevrtoj epizodi kralj Milan umire. Reditelj Sava Mrmak i Berček precizno su se dogovorili o postavci scene, korišćenju kamera, smenama krupnih i srednjih planova i drugim detaljima.

Scenu umiranja koja traje oko pet minuta, Berček je odigrao u kontinuitetu, poštujući dogovor s rediteljem, a dajući liku kralja Milana svoju emocionalnu obojenost. Reditelj i cela televizijska ekipa bili su potreseni Berčekovom uverljivošću i ubedljivošću kojom je doneo tragičnu dimenziju prognanog i odbačenog oca. Takvu silovitu glumačku ekspresiju, sve vreme kontrolisanu i doziranu, može da pruži samo izvanserijski glumac. Samo se po sebi razume da reditelj Mrmak nije tražio da se snimi dubl, koji se obično radi „za svaki slučaj“.

Na kraju, vratimo se Munitićevom analitičkom promišljanju Berčekovih ostvarenja; prerano preminuli filmski estetičar posebno je vrednovao dve Berčekove filmske uloge iz 1980. godine; reč je o ulogama u filmovima „Ko to tamo peva“ Slobodana Šijana i „Snovi, život i smrt Filipa Filipovića“ Miloša Radivojevića. Munitić ispisuje tanani ogled o dvema sasvim oprečnim ulogama koje je Berček ostvario u istoj sezoni, smatrajući ih, dakako, vrhunskim pa i gromadnim.

I dok je Miška („Ko to tamo peva“) gradio kao inkarnaciju dobrog duha rasklimanog i kobnom sudbinom determinisanog autobusa, ucelo, dotle je Berček Filipa stvarao iz nijansi, filigranskim tkanjem od građe koja pripada istoriji, dakle apstrakciji, a ne živom čoveku. Munitić, takođe, opsežno piše i o drugim Berčekovim filmskim ulogama zaključujući da je ovaj glumac već sada, iako još nije prešao zenit karijere, ostvario impozantnu galeriju filmskih i televizijskih likova kakvu retko može da postigne glumac i u kinematografiji koja je moćnija i bogatija od naše.

(Nastaviće se)