Raskoš carske palate

U ANTIČKIM izvorima, Medijana se prvobitno pominje kao predgrađe antičkog Naisusa da bi ga kasnije, početkom 4. veka, Konstantin Veliki podigao na nivo rezidencije. Na prostoru Medijane nalazila se carska palata, luksuzne vile i objekti sakralnog i javnog karaktera. U južnom delu naselja nalazilo se vojno utvrđenje, nekropola i sistem za snabdevanje vodom.

Samo arheološko nalazište Medijana, sa svojih 40 hektara površine, locirano na putu između Niša i Niške Banje, predstavlja ostatke rezidencije i carske palate sa kompleksom vila, veoma lepe i bogate arhitekture, sa ukrasima i podovima od mozaika i fresaka. Središnji prostor Medijane zauzimala je velika vila sa peristilom, za koju mnogi smatraju da je bila carska palata. Ona je bila povezana sa termama i manjim nimfeumom. Zapadno do nje je horeum, a severnije su dva sakralna objekta. Jedan od njih je baptisterijum, koji je otkriven 1981. godine.

Južno do vile, na području na kome je sada kompleks Elektronske industrije, nalazio se vodotoranj srušen prilikom izgradnje fabrike, dok je u međuprostoru bilo više drugih vila i privrednih objekata. Stambene zone bile su od privrednih odvojene zelenilom i baštama. Prva organizovana istraživanja ovog lokaliteta počela su tridesetih godina prošlog veka. Do početka Drugog svetskog rata otkopan je nimfeum i bazen sa mozaicima nad kojim je 1936. godine podignuta današnja zgrada muzeja.

Po završetku rata iskopavanja su nastavljena tek 1961. godine kada je izvršeno sondiranje i utvrđeno prostranstvo Medijane, raspored objekata na njoj i urbanizam samog naselja. Nakon što je na lokalitetu blizu obale Nišave 1972. godine otkopano preistorijsko naselje, iste godine je na prostoru carske palate pronađeno 16 oštećenih statua rimskih božanstava.

Prema navodima istoričara, Konstantin je u Medijani boravio 315, 319, 324 i 334. i tom prilikom doneo više edikata. Posle Konstantinove smrti, u Medijani su, u zimu 340. godine, boravili njegovi sinovi Konstantin II i Konstans. Konstans je kasnije Medijanu koristio kao privremenu rezidenciju. Julijan Odstupnik (Apostata) boravio je u Medijani krajem 361. dok je Valentijan u njoj boravio 364. i tu doneo nekoliko edikata. Medijana je definitivno napuštena pošto su Nais 442. godine razorile i opustošile Atiline hunske horde.

Jedan kuriozitet vezan je za Medijanu. Naime, ona je jedan od tri istorijska spomenika u svetu koji čuva jedna porodica kroz više generacija. Prva dva su Hristov grob u Jerusalimu i srpsko groblje na Zejtinliku, dok su čuvari i domaćini Medijane već u tri generacije pripadnici porodice Milić iz Brzog Broda nadomak Niša.

Ono što danas Medijana predstavlja jeste veliki potencijal i neiskorišćena šansa ne samo grada Niša nego i države Srbije. Iako su istraživanja na lokalitetu počela još tridesetih godina prošlog veka u suštini se nije mnogo odmaklo, imajući u vidu koliko vremena je prošlo. Stara zgrada muzeja je još u funkciji, iako nije u potpunosti adekvatna. Sagrađena je skromna biletarnica, dok su mozaici i ostali nalazi uglavnom nedostupni javnosti jer nema sredstava za njihovu konzervaciju.

Preko puta Medijane, na prostoru gde je iznikao mamutski kompleks Elektronske industrije Niš takođe leži neprocenjivo arheološko blago, a komunističke vlasti su prilikom izgradnje fabrike katodnih cevi bukvalno digle u vazduh vodotoranj iz vremena starog Rima. Upućeni kažu da takvih građevina ima samo još nekoliko u svetu.

Nije samo Medijana arheološko blago antičkog Naisusa. Tu je i carska palata na gradskom polju koja takođe nema ništa bolji tretman, dok je čitav kompleks ranoantičkih grobnica, martirijuma i katakombi lociran ispod dela grada koji se zove Jagodin mala, nedaleko od nekadašnje fabrike „Niteks“. Pošto je antički Naisus bio bogat grad sasvim je moguće da su u njemu bile građevine koje su zadovoljavale visoke standarde zahtevne plebejske klase.

Prema nekim izvorima, elitno naselje antičkog Naisusa nalazilo se na severnoj strani grada, u podnožju brda Vinika. Tamo su bile smeštene rimske vile a samo ime brda asocira na plodne vinograde koji su se tamo nalazili. Nedavno su u javnosti prezentovani satelitski snimci na kojima se vide određene formacije oslonjene na samo brdo. Sudeći po izgledu temelja sasvim je moguće da se tamo nalazilo antičko pozorište. Na Viniku se i dan-danas mogu videti ostaci podzemnih laguma koji, navodno, vode čak do tvrđave.

Prilikom iskopavanja podzemnog prolaza u centru Niša radnici su takođe naišli na temelje građevina i grobnice. Niška tvrđava, podignuta na ostacima rimskog kastruma, još nije dovoljno istražena a arheolozi i istoričari tvrde da u njenoj utrobi leže odgovori na mnoga pitanja koja se tiču izgleda i značaja Konstantinovog Naisusa.

Ostaje nada da će potencijal koji ima rimsko nasleđe rasuto na raznim lokacijama u Nišu u bliskoj budućnosti ugledati svetlost dana i tako pokazati svu raskoš Konstantinovog rodnog mesta, koje je za njegove vladavine bio jedan od najlepših gradova carstva.

(Nastaviće se)