Istok bliži Srbiji!

DOK je kralj Dragutin bio čvrsto usmeren na povezivanje sa zapadom, oženivši svog sina Vladislava 1293. godine nećakom ugarskog kralja Andrije III Konstancom Morozini, dotle je Milutin bio u isto ovo vreme u potpunosti okrenut istoku i jugu. Milutinov sin Stefan, poslat tatarskom caru Nogaju - po rečima Danila II - na službu, zajedno sa velikoimenitom vlastelom zemlje srpske neposredno pre ovog braka svog brata od strica Vladislava, ubrzo je u očevim planovima zadobio važno mesto, podjednako onom koje je, očigledno, najstariji Dragutinov sin imao u očevoj politici.

Moć kana Nogaja bila je u tim godinama presudna za događaje u istočnom delu Balkana, posebno u Bugarskoj i, nešto posrednije, u Milutinovoj Srbiji i ne može biti dileme da je volja tatarskog kana bila ključna za ostvarenje političkih saveza na ovom prostoru. U takvom odnosu snaga, Milutinov sin Stefan bio je oženjen ćerkom bugarskog cara Smileca (1292-1298), Nogajevog štićenika, učvršćujući kako uticaj samog tatarskog kana, tako i povezanost Bugarske i Milutinove Srbije, koje su sve više bile upućene jedna na drugu.

To je postalo potpuno jasno još s brakom ćerke srpskog kralja Ane-Nede sa Mihailom Šišmanom, sinom gospodara Vidina. Vreme sklapanja braka Stefana i Teodore, ćerke Smileca, u izvorima se ne navodi, ali je na osnovu istorijskih okolnosti moguće približno utvrditi kada je Milutin ovim srodstvom sklopio savez sa bugarskim carem.

Najpre treba istaći da se ne zna koliko je trajao Stefanov boravak na Nogajevom dvoru, te se ne može smatrati da je Milutinov sin tek nakon Nogajeve pogibije početkom 1300. godine pobegao nazad u Srbiju, odnosno to ne može biti hronološka odrednica nakon koje je sklopljen brak sa Teodorom.

U političkim prilikama kraja 13. veka u kojima je uticaj kana Nogaja bio presudan, brak Stefana i Teodore mora se datovati u vreme pre smrti bugarskog cara Smileca 1298. godine, odnosno u godine koje su prethodile 1298, pre nego što je unutar same Bugarske zavladalo nesigurno stanje, a zatim se nastavilo i borbom za prevlast u kaganatu posle Nogajeve pogibije početkom 1300. godine.

Nema nikakvih podataka da je kralj Milutin učestvovao u ovim sporovima, niti da je bio umešan u borbu za prevlast u susednoj Bugarskoj, u kojoj je Teodor Svetislav, brat u to vreme njegove supruge Ane Terter, pokušavao da osvoji vlast uz pomoć Nogajevog sina Čake. Kakva je bila uloga Stefana i gde se Milutinov sin Stefan u vreme očevih pregovora sa Vizantijom uopšte nalazio, nije poznato. Jasno je samo da on u očevim planovima za povezivanje sa carstvom nije imao nikakvu ulogu, te da stoga nije ni spomenut u vizantijskim izveštajima o ovim događajima.

Počeci Milutinovih pregovora sa Vizantijom odvijali su se u atmosferi nesigurnosti koja je kralju pretila sa raznih strana, bez obzira na to da li je bila uslovljena njegovim političkim odlukama ili se radilo o širim događajima sa kojima srpski vladar, zapravo, nije bio neposredno povezan. Kralj Milutin je nesumnjivo bio svestan da će njegov savez sa Vizantijom izazvati otpor starijeg brata, što je bilo jasno i samim Vizantincima, koji su, sa svoje strane, Milutinov strah koristili kao diplomatsko sredstvo u svoju korist, pokušavajući da od kralja dobiju što veće ustupke.

Okolnost da se Milutinov strah od reakcije brata Dragutina sreće u istorijskom delu Georgija Pahimera, dok Teodor Metohit u svom Poslaničkom slovu o tome ne govori, posledica je karaktera izveštaja vizantijskog poslanika sa njegovog poslednjeg dolaska srpskom kralju. On zapravo najpre ističe one elemente koji su predstavljali novinu u odnosu na ranije poznate uslove, kada je vizantijski car pristao da srpskom kralju umesto obudovele sestre Evdokije da za ženu svoju malu, petogodišnju ćerku Simonidu.

Sporazumom koji se spremao između kralja Milutina i Vizantije, menjala se postojeća ravnoteža snaga u Srbiji i na čitavom balkanskom prostoru. Dešavalo se to upravo u godinama u kojima nije bilo nimalo jasno koja strana će prevagnuti u svom uticaju na Balkanu, kako unutar Bugarske, tako i u odnosima sa srpskim državama, Tesalijom, Ugarskom i zapadnim zemljama.

Milutinovo okretanje caru Androniku II odigralo se u vreme kada je velika borba u susednoj Bugarskoj tek počinjala, dok je kralj svojim vezivanjem za Carigrad, i ne znajući to, utvrdio geopolitički položaj svoje države u raznorodnom balkanskom političkom mozaiku neposredno pre nego što se, tada još moćni tatarski kaganat, raspao Nogajevom pogibijom početkom 1300. godine.

Upravo zbog značaja same Milutinove odluke da se suštinski veže za Vizantiju nije potrebno detaljno ulaziti u politički sofizam vizantijske strane, kojima su se služili sam car, odnosno njegovi bliski saradnici, kako bi pokazali da je faktički četvrti brak srpskog kralja - brak u koji je trebalo da stupi sa carevićkom Simonidom - zapravo sa kanonske tačke posmatrano bio tek druga Milutinova zakonita veza.

Argumente kojima se poslužila ova strana unutar Vizantije, naklonjena sporazumom sa srpskim kraljem, izložio je jasno dobro upućeni Georgije Pahimer: s obzirom na to da je legitimnom smatrana jedino prva Milutinova verenica/žena, Ana, ćerka cara Mihaila VIII Paleologa, sve kasnije kraljeve veze bile su nelegitimne, te je planirani brak, ovako posmatrano, bio dozvoljen.

(Nastaviće se)