Ljubljeni zet carstva

OPISUJUĆI svečano gošćenje koje je car Andronik II priredio u Solunu za svog zeta i njegove brojne velikaše, Pahimer ističe vrednost ovog političkog saveza za samog Milutina, kome je tast-vasilevs odmah dodelio vojne trupe kako bi se borio protiv brata Stefana. Dobro obavešteni o prilikama u susednoj zemlji, Vizantinci su nesumnjivo kao deo savezničkih obaveza preuzeli i pomaganje Milutina u nameri da sebi, a zatim i svojim budućim naslednicima iz braka sa Simonidom, obezbedi nasleđe srpskog prestola - u skladu sa pravilima vizantijske diplomatije, koja je na taj način često uspevala da proširi uticaj carstva. To je, uostalom, bilo predviđeno još prvim dogovorom Vizantije sa Srbijom kralja Uroša u vreme Milutinove mladosti.

U ovakvim okolnostima i novim odnosima dve države i namerama samog Milutina nije više bilo mesta za kraljevu treću ženu Anu Terter. Bugarska princeza, međutim, nije izgubila u potpunosti politički značaj u složenim prilikama unutar samog carstva, niti u politici Carigrada. Pošto je poslata u Vizantiju, Ana Terter je bila udata za despota Mihaila (Dimitrija) Anđela Kutrula, istog onog izdanka epirskih Anđela za koga se 1278. godine udala Ana Paleolog, sestra cara Andronika II i verenica kraljevića Milutina.

Slično priči o prvom braku ovog neobičnog pripadnika porodice Anđela sa Anom Paleolog, Pahimer ističe posebnu dozvolu cara i crkve koja je bila neophodna da bi do braka sa Anom Terter došlo, ističući kako je Mihailo svojoj nevesti, razvedenoj od kralja Srbije, pridodao i despotsko dostojanstvo, koje je sam nosio, uz njeno dostojanstvo kraljice, koje je već imala.

U vreme kada se Teodor Metohit spremao da krene na svoju petu i, pokazaće se, poslednju poslaničku misiju kralju Milutinu, monasi manastira Hilandara su osetili pravi trenutak bliskog dogovora srpske i vizantijske strane, prišavši vasilevsu Androniku II sa molbom da potvrdi određene posede i privilegije srpskog manastira na Svetoj gori. Januara 1299. godine hilandarski monasi su dobili od cara Andronika II svečanu hrisovulju - zlatopečatno slovo - kojom vasilevs izlazi u susret zahtevima srpskog manastira, potvrđujući njihove posede na Atosu, u gradu Solunu i oko njega, oko reke Vardara, kao i prava na oslobađanje od pojedinih dažbina u solunskoj temi i u temi Voleronu i Strimonu.

Iako se u carevoj hrisovulji ne aludira na političke događaje koji su se upravo odvijali, niti se nagoveštava buduće blisko srodstvo srpskog kralja i vasilevsa, ton arenge povelje i isticanje srpskog etnosa, svedoči o specifičnosti trenutka u kome su se srpski monasi obratili Androniku II za potvrdu svojih imanja i prava upravo u oblastima koje su bile ugrožene ratovanjem na granici.

Krajem 1298. godine stanje u Makedoniji i na srpsko-vizantijskoj granici je očigledno delovalo dovoljno stabilno da se Hilandar odlučio da mirne prilike iskoristi i dobije potvrdu svojih prava i pre konačnog dogovora Romeja sa srpskim kraljem. Dok se sigurnost polako vraćala na vizantijsko-srpsku granicu i saradnja i međusobno poverenje zavladali odnosima Romeja i Milutina, izazovi u unutrašnjoj borbi za prevlast u Srbiji su tek počinjali, a srpski kralj je u ovu borbu ušao odlučan, ojačan uspehom svog prekretničkog saveza sa vizantijskim vasilevsom.

Istinito ujedinjenje kralja Milutina sa carem, dovelo je, ubrzo pošto je postalo stvarnost, do značajnih posledica u širim odnosima na Balkanu, ali i u namerama samog kralja da uspostavi potpunu dominaciju nad starijim bratom Dragutinom. Nesumnjivo neposredno pošto je brak Milutina i Simonide svečano sklopljen posle Uskrsa 1299. godine (19. aprila) i svečanosti u Solunu koje su usledile, srpski kralj je, kao zet vizantijskog vasilevsa, dobio od careva potvrde svog novog statusa.

Hrisovulja cara Mihaila I, koji je zajedno sa svojim ocem, carem Andronikom II i maćehom, caricom Irinom-Jolantom Monferatskom, stigao u Solun krajem marta ili početkom aprila 1299. godine i u drugom gradu carstva ostao sve do novembra sledeće godine, potvrđuje političko ujedinjenje kralja Milutina sa vizantijskim vasilevsom:

Pošto je najviši kralj Srbije i ljubljeni brat i zet mog carstva gospodin Stefan Uroš ušao u jedinstvo sa mojim carstvom...

Tehnički karakter termina koji su upotrebljeni u povelji cara Mihaila I, a bez sumnje i u gotovo istovetnoj, sada izgubljenoj hrisovulji njegovog oca cara Andronika II, otkriva suštinu i čvrstinu sporazuma Vizantinaca i kralja Milutina i način na koji je bliska povezanost, obezbeđena novim savezom, shvatana na obe strane. Kao što je Teodor Metohit označio sporazum srpskog kralja sa carem kao ujedinjenje (jedinstvo), tako je i sastavljač prvih povelja vizantijskih careva posle uspostavljanja saveza osnažio njegov značaj upotrebom istog termina u najsvečanijim carskim dokumentima.

Ovim izrazom u uvodnim rečenicama povelja kojima se, na Milutinovu molbu, potvrđuju dobra manastira Svetog Nikite kod Skoplja naglašeno je i skorašnje uspostavljanje jedinstva dve strane. Već u narednim hrisovuljama Andronika II i Mihaila I iz juna, odnosno jula 1300. godine, nije bilo potrebe da se uspostavljeni savez posebno ističe, već se samo navodi srodstvo srpskog kralja i njegov uzvišen položaj.

Istovremeno sa dobijanjem potvrda svog novog statusa od vizantijskih careva, kralj Milutin je uspostavljao sopstveni autoritet pre svega u okolini Skoplja, u oblastima koje je, po sopstvenim rečima iz hrisovulje manastiru Hilandaru, dobio od svog roditelja, odnosno oca, previsokog i svetog cara Grka.

(Nastaviće se)