Kreću turske ordije

U povelji Svetom Georgiju kod Skoplja, čija je rukopisna tradicija izuzetno problematična, jer je sačuvana samo u tri fragmenta u arhivi manastira Hilandara, kralj Milutin ne spominje srodstvo sa vizantijskim vasilevsom, ali su tu i još neke neobičnosti, koje ukazuju da je njenom sadržaju potrebno pristupiti sa posebnom opreznošću.

U nabrajanju pravovernih careva i kraljeva koji su izdavali povelje Svetom Georgiju, počevši od samog prvog ktitora, cara Romana III Argira, kralj Milutin se, kao novi ktitor koji je našao manastir zapusteo i potpuno razoren, poziva na sve prethodne hrisovulje, a među njima i povelje svetog Simeona Nemanje, Stefana prvovenčanoga kralja i roditelja kraljevstva mi kralja Uroša.

Način na koji su spomenuti otac, deda i pradeda kralja Milutina, svaki za sebe, vrlo je neuobičajen, a posebno čudi da srpski kralj ne naglašava neposrednu rodbinsku povezanost sa utemeljivačem dinastije Nemanjića. Iako se u poveljama kralja Milutina nastalim, barem neke od njih, nedugo nakon sklapanja saveza sa Vizantijom 1299. godine spominje njegov sin kao prvi naslednik, Stefan nije imao nikakvu ulogu u kraljevim dogovorima sa Vizantijskim carstvom. Stefanov status u ovim godinama ostaje potpuno nepoznat, kao što se neće spominjati ni u borbama koje će Milutin započeti sa starijim bratom Dragutinom.

Sukob između braće kraljeva bio je očekivan i sasvim izvestan u vreme Milutinovih dogovora sa vizantijskim carem, ali na isti način kao što nije moguće sagledati aktivnosti i dogovore između Dragutina, Milutina i njihove majke, koji su prethodili savezu sa Vizantijom, potpuno je nepoznato i kada i kako su sukobi počeli, niti se može pratiti njihov tok, čak i u najopštijim crtama.

Iako su se borbe nesumnjivo vodile, a neprijateljstvo potrajalo duži niz godina, konačni dogovor najbližih srodnika ukazuje da se u međusobnom sporazumevanju nije išlo putem mnogo drugačijim od onog kojim se njihov odnos kretao prethodnih decenija. Sve troje, Milutin, Dragutin i kraljica Jelena, a posebno dva brata kralja, bili su izuzetno oprezni i izbegavali isključivost koja bi vodila u potpuni sukob, svesni svoje upućenosti jednih na druge. Ova svest će na najbolji način biti potvrđena prilikom zajedničkog, porodičnog zidanja manastira Banjske, uz jasno isticanje da Dragutinova kraljevska vlast i ambicije vezane za nju pripadaju prošlosti.

Milutinova nadmoć nad starijim bratom bila je potvrđena, ukoliko ne i potpuno obezbeđena vizantijskom podrškom i vojnom pomoći, koja je u najmanju ruku predstavljala logični produžetak sporazuma dveju strana, ukoliko nije bila izričito u njega uključena, i uz vizantijske trupe Milutin je početak sporova sa bratom preokrenuo u svoju korist, osnažujući svoju stvarnu, političku, ali sada i ideološku premoć nad Dragutinom.

Svedočanstva o ratu braće su malobrojna i dobro poznata:

- u novembru 1301. godine grad Rudnik se nalazio u posedu kralja Milutina, koji je zatim vodio kratkotrajni rat protiv Dubrovnika;

- 8. maja 1302. godine dubrovački trgovci iz Brskova se žale knezu i Opštini dubrovačkoj da ne znaju kako će se vratiti u svoj grad jer su ratovi, ali već septembra iste godine kralj Milutin izdaje povelju Dubrovniku, čime je mir ponovo utvrđen;

- sledeće, 1303. godine, Dubrovčanin Bogdan kaže da je trenutno rat u Brskovu i po celoj Raškoj;

- konačno, da rat između Dragutina i Milutina traje do danas, spominje Anonim u svom izuzetno važnom i zanimljivom opisu prilika u Vizantiji, na Balkanu i u centralno-istočnoj Evropi.

Nepoznati autor, koji podatak o ratu braće donosi navodeći da kralj Milutin vlada već dvadeset šest godina, od posebnog je značaja za razumevanje novih prilika u balkanskom zaleđu Vizantije, pošto su planovi Karla Valoa, brata francuskog kralja Filipa IV i, preko žene Katarine Kurtene, nominalnog latinskog cara Carigrada, počeli da dobijaju konkretnije obrise.

Odnosi kralja Milutina i sa bratom Dragutinom i prema sinu Stefanu, ali i prema Vizantiji i namerama Karla Valoa, odslikavali su političke potrese koji su se odigravali u ovim godinama, potvrđujući, na kraju, još jednom, diplomatsku veštinu srpskog kralja, ali, takođe, i opreznost i delimično neodlučnost, kao osobine koje su činile osnovu njegovog karaktera.

Anonimni autor opisa istočne i centralne Evrope putovao je ovim predelima u osvit novih priprema za veliko suprotstavljanje zapadnoevropskih plemića i Vizantije, čiji su vladar i svi podanici smatrani šizmaticima, otpadnicima od prave hrišćanske vere. Iako je sporazumom sa srpskim kraljem Milutinom proleća 1299. godine Vizantija mogla kratkotrajno da se okrene istoku u pokušaju da se odupre turskom prodoru, ubrzo je, nakon dva veća poraza, postalo jasno da carstvo nema dovoljno snage za ozbiljniji i dugotrajniji rat.

(Nastaviće se)