Presuda pape Klementa

UNAJMLjUJUĆI takozvanu Katalansku kompaniju, vojnu družinu koja je mirom na Siciliji 31. avgusta 1302. godine ostala praktično bez posla, car Andronik II se nadao da će uspeti da se suprotstavi Turcima, previđajući mnoge probleme koje je ovaj dogovor nosio. Jedan se krio u snazi samih Katalanaca koja je nadmašivala snagu vizantijskih trupa, te je time njihovo delovanje postalo potpuno nezavisno od Carigrada, da bi zatim preraslo u otvoreno neprijateljsko prema Vizantincima, i pljačkaško, posebno prema Svetoj Gori, time i prema manastiru Hilandaru.

Drugi problem svodio se na postepenu izolaciju Vizantije, i na sve uspešnije planove Karla Valoa da okupi što više saveznika u nameri da zavlada Carigradom i uništi šizmatičko carstvo.

Nizom sporazuma, pozicija pretendenta na carigradski tron postajala je sve snažnija, a njegov uticaj sve veći, posebno od januara 1305. godine kada je papa postao Klement V, Francuz naklonjen idejama svog sunarodnika više od svojih neposrednih prethodnika. Novi papa je već posle dve godine, juna 1307. godine, ekskomunicirao vizantijskog vasilevsa Andronika II i zapretio svim katolicima ekskomunikacijom i oduzimanjem imovine ukoliko sarađuju sa carem, koji samo prihvatanjem prave, rimsko-katoličke vere, može moliti da se vrati u krilo crkve.

Upravo je ovim postupkom Karlo Valoa dobio snažnu političku polugu za širenje svog uticaja - kako među italijanskim pomorskim republikama i gospodarima, zapadnim baronima koji su vladali grčkim provincijama i Katalancima, možda još u većoj meri među vladarima u balkanskom zaleđu vizantijskog carstva, pre svega u Srbiji kralja Milutina, vizantijskog saveznika i carevog zeta.

Svestan velike bure koja se spremala, posebno zbog majke Jelene i brata Dragutina i odnosa sa njima, ali i kraljevih katoličkih podanika u južnodalmatinskom primorju, kralj Milutin je nastupao oprezno i pragmatično i u odnosu prema Karlu Valoa, i prema rimskoj kuriji. U godinama posle sporazuma sa Vizantijom, Milutin se našao u sukobu sa starijim bratom, štićenikom katoličke Ugarske, ali i sa dubrovačkom opštinom. U tom sukobu podrška kraljice majke Jelene sigurno nije bila na njegovoj strani što se videlo po nesigurnosti koja je vladala u dubrovačkom zaleđu.

Unutar same kraljeve porodice prilike su se brzo, ponekad i neočekivano menjale. U godinama u kojima je trajao sukob braće nemamo ni najmanjih nagoveštaja u izvorima o životu kralja Milutina.

Rešenost carice Irine-Jolante da se otvoreno suprotstavi svom mužu, caru Androniku II - unela je dodatne dileme, i u velikoj meri doprinela mnogim odlukama koje će kralj Milutin donositi u godinama koje su usledile posle caričinog odlaska iz Carigrada i uspostavljanja sopstvenog dvora u Solunu 1303. godine. U sve intenzivnijim političkim vrtlozima, na istoku kao i na zapadu, koji su obuhvatali i tanane odnose između vizantijskog cara i carice, Karla Valoa, pape, Mlečana i Katalonaca u Vizantiji, kralj Milutin je u vremenu oko 1308. godine - godine sklapanja sporazuma sa Karlom Valoa - morao da bude otvoren prema različitim političkim zamislima, svejedno odakle one dolazile.

Pošto je cara Andronika II napustila carica Irina-Jolanta, a zatim vasilevs bio i ekskomuniciran i suočen sa savezom Katalanaca sa Karlom Valoa i ostalim suparnicima na zapadu, Carigrad nije izgledao ni izbliza onako snažan kao pre samo par godina. Pritom je pozicija cara mogla delovati zaista beznadežno. Milutin se sigurno nije okrenuo od „Vizantije“, ali je izvesno da se oprezno udaljio od Carigrada upravo u godinama posle papine ekskomunikacije Andronika II juna 1307. godine. Simonida je tada imala tek trinaest godina i njihov brak još nije doneo onu sigurnost koja se uvek potvrđivala rađanjem potomaka, naslednika prestola.

U novim prilikama koje su polako zadobijale oblike u ovim godinama kraljev najstariji sin Stefan, već tridesetogodišnjak, morao je na neki način biti uključen u vlast kako ne bi sasvim ostao bez značaja u očevim političkim planovima, što, čini se, još nije bilo u Milutinovim zamislima, željnog da što solidnije učvrsti svoju premoć nad bratom Dragutinom. U ovim namerama Milutin je morao pokazati potpunu otvorenost prema Katoličkoj crkvi i namerama štićenika pape Klementa V, Karla Valoa, i uz pomoć svojih katoličkih podanika iz Dubrovnika i Kotora Milutin je uspeo da, možda nešto kasnije nego što bi bilo najsvrsishodnije, ali svakako u dobro vreme, sklopi ugovor sa moćnim bratom francuskog kralja 27. marta 1308. godine, odnosno da ga potvrdi 27. jula iste godine.

Istovremeno, kralj je ovim ugovorom obećao preko Karla Valoa papi Klementu V da će se „vratiti“ u okrilje rimske crkve, tražeći u tom slučaju za sebe posebnu zaštitu Svete stolice. Zauzvrat je Milutin osigurao nesmetano preuzimanje oblasti kojom je upravljala kraljica majka Jelena i neutralisao podršku koju je u ovom smislu imao njegov stariji brat, ugarski štićenik, u trenucima proklamovanog krstaškog pohoda na istok.

Kraljev sin Stefan je, najverovatnije, već 1306. godine zavladao primorskim oblastima dobivši možda samo dve godine kasnije i zvanje mladog kralja. Time je pokazao porodične namere srpskog kralja, da razreši na najbolji način problematični Stefanov status - kao i status ćerke Zorice, koja je trebalo da se uda za sina Karla Valoa.

(Nastaviće se)