Diktat rimske crkve

U ugovoru kralja Milutina sa Karlom Valoa porodični planovi srpskog vladara se uopšte ne spominju, kao što na njih ne aludira ni Anonim, koji je svoj izveštaj o stanju u Istočnoj Evropi sastavljao upravo u ovim godinama. Uprkos činjenici da je Stefan dobio na upravu nekadašnje oblasti njegove bake, kraljice Jelene, nije nimalo sigurno da je u očevim namerama važio kao neosporni naslednik čitave države.

Suštinski elementi ugovora kralja Milutina sa Karlom Valoa se mogu precizno odrediti:

- Kralj Milutin (koga Karlo naziva jednostavno Uroš po Božijoj milosti kralj Raške, dok se sam Milutin u svojoj potvrdi tituliše, pomalo razmetljivo kao Uroš po Božijoj milosti Dalmacije, Hrvatske, Duklje, Srbije i Raške kralj i gospodar pomorskih zemalja, priznaje prava Karla Valoa na carigradsku krunu i položaj cara Carigrada i upravitelja Romeja, protiv Andronika II, koji se dva puta izričito spominje - sam car, kao uzurpator, a ne svi Vizantinci.

- Milutin će prihvatiti „pravu veru“ i vratiti se u okrilje rimske crkve, što će biti potvrđeno i brakom kraljeve jedine ćerke Zorice (ili Carice) sa sinom Karla Valoa;

- Zauzvrat, kralj će dobiti jasno definisane teritorije u svoj posed između Prilepa i Proseka, Ovče polje do grada Štipa, Kičevo, i od Debra do reke Mat u severnoj Albaniji. U svojoj potvrdi ugovora Milutin će samo kratko istaći da je Štip sa oblašću u njegovom posedu, iako se u ugovoru sam grad - tvrđava Štip ne spominje izričito.

Planovi Karla Valoa postepeno su gubili na snazi u sve kompleksnijim odnosima unutar Vizantije i okolnim državama, dok je opasnost od Katalanaca i njihovog pustošenja nesumnjivo doprinela opredeljenju kralja Milutina da dogovoru sa pretendentom na carigradski presto pristupi krajnje pragmatično. Vojna pomoć koju je Milutin poslao opsednutom Hilandaru, čijom odbranom je rukovodio iguman Danilo - budući arhiepiskop Danilo II - uspevši da odbrani manastir od napada koji su trajali više od tri godine, uz potvrdu kraljevog zaštitništva srpskog manastira na Atosu, ukazivala je i na njegovu snagu i nesumnjivo uticala i na njegov ukupni stav prema Vizantiji, odnosno zapadu.

Upravo u ovim godinama, kada su svetogorski manastiri trpeli napade Katalanaca, saveznika Karla Valoa, Anonim donosi izrazito negativan opis kralja Milutina, kome u svemu, a posebno u brizi prema katolicima suprotstavlja brata Dragutina. Anonim spominje i savez Milutina sa Karlom, ali ističe i ovom prilikom pretvornost srpskog kralja, koji je dogovor sa bratom francuskog kralja sklopio iz straha od Karlove vojske i njegovog uticaja pre svega u primorskim krajevima u kome pretežno žive katolici. U skladu sa potpisanim ugovorom, pritom ističe legitimnost Milutinove ćerke, nasuprot nelegitimnosti kraljevog sina - koji nije spadao, što je jasno i iz samog teksta ugovora, u planove nesuđenog latinskog cara Carigrada.

Upućenost Anonima u trenutnu unutrašnjopolitičku situaciji u Srbiji, ali i u diplomatske odnose srpskih kraljeva, kao i njegovo potpuno negativno raspoloženje prema Milutinu, kao da ukazuju da je njegov iskaz mogao nastati posle najviše nekoliko godina, kada je počelo da biva jasno da planovi pretendenta na carigradski tron neće biti lako ostvarivi. Time je iskrena privrženost srpskog kralja Karlovim planovima bila sve dalja od stvarnosti.

U vrlo problematičnih prvih deceniju i po 14. stoleća kralj Milutin je dokazao svoju političku veštinu uspevajući da uravnoteži sopstvene ambicije ka spoljašnjem svetu i svoj odnos prema unutrašnjim pitanjima srpskog prostora, kojim je vladao zajedno sa bratom Dragutinom i majkom kraljicom Jelenom. Milutin je potvrdio svoju nameru da se nepovratno poveže sa carstvom Romeja i samim vasilevsom, čiji je idejni prestiž u hrišćanskom svetu i dalje bio snažan, ali je pokazivao i svest o značaju različitih elemenata unutar samog carstva, koji bi mogli pomoći u ostvarivanju konkretnih političkih ciljeva.

Istovremeno, srpski kralj je odnosom prema katoličkom zapadu i, najpre, prema sopstvenim katoličkim podanicima čiji je uticaj bio veliki, ostvario ogroman iskorak prema „svetskoj politici“, razumevanju i načinu vođenja politike i diplomatije po ugledu na moćne zemlje, pa i na samu Vizantiju, iskorak koji će na najbolji način nastaviti njegov unuk, Stefan Dušan.

U godinama kada je njegov položaj postajao sve sigurniji a nadmoć nad starijim bratom sve izvesnija, kralj Milutin je bio suočen sa jedinim pravim problemom ovog perioda njegovog kraljevanja: pitanjem naslednika prestola. Milutinova neodlučnost u ovom pogledu ne može biti posmatrana isključivo kao opreznost u odnosu na prava Dragutina, odnosno njegovih naslednika, već se, najpre, čini da će sam kralj do kraja života ostati nepoverljiv prema svim potencijalnim naslednicima, nesiguran u njihovu vrednost ili vernost. Nikada se do kraja i nepovratno, nije odlučio za jednog od svojih sinova, ili jednoga od braće svoje žene Simonide, barem ne dovoljno jasno ili na vreme da bi osigurao ostvarenje svoje volje.

Upravo je okolnost da iz braka sa porfirogentinom carevićkom nije mogao imati dece, bio jedan od osnovnih uzroka Milutinovih nedoumica, čije je razrešenje i sam kralj morao videti u ovom braku sklopljenom proleća 1299. godine. Sled događaja otkriva, međutim, određenu logiku u postupcima kralja Milutina u ovom pogledu, i prosuđivanje koje potvrđuje način na koji je kralj postupao i u drugim problematičnim pitanjima tokom svog života.

NARUDŽBENICA

KNjIGA „Kralj Milutin“ u izdanju Izdavačke kuće „Freska“ može da se kupi u beogradskim knjižarama ili da se naruči na telefon 069/620-182 i mejl: www. freska.rs

(Nastaviće se)