Progon sina Stefana

KADA se, uz sve nepoznanice, svi podaci sagledaju i, naročito, uzmu u obzir prilike vremena ali i namera izlaganja Nićifora Grigore, sled razmišljanja i postupaka kralja Milutina postaje veoma smislen:

- Pošto je Stefanu dao na upravu nekadašnju oblast kraljice Jelene, Milutinov najstariji sin je postao mladi kralj, ali je već krajem 1313. ili početkom 1314. izbio sukob između oca i sina, nakon koga je Stefan sa porodicom poslat u Carigrad, caru Androniku II Paleologu.

Ne može se ništa bliže reći o eventualnom vizantijskom uticaju - pre svega uticaju carice Irine-Jolante - na ovaj događaj, koji se u vizantijskim izvorima uopšte ne spominje: oktobra 1313. godine car Andronik II na zahtev najvišeg kralja Srbije i najdražeg sina i zeta poklanja Hilandaru selo Kuče na Strimonu, u povelji sa čuvenom dugačkom, retorskom arengom Nićifora Humna. Na sličan način car i njegovi sacarevi ispunjavaju i ostale Milutinove molbe 1317, odnosno potvrđuju imanja Hilandara 1319. godine.

- Još u vreme povremenih sukoba sa bratom Dragutinom, kralj Milutin je pomagao svog tasta cara Andronika II, posebno u borbi sa turskim odredom koji je napustio Katalance i pustošio Trakiju, koji je predvodio neki Halil.

Kada je postalo jasno da Simonida ne može imati dece, Dimitrije je poslat u Srbiju kako bi bio hirotonisan za naslednika. Okolnost da je ambiciozna carica Irina-Jolanta umrla 1316. godine pre konačnog ostvarenja dogovora da njen sin nasledi srpskog kralja doveli su neumitno do napuštanja te ideje, a Milutina okrenuli ka sinu Konstantinu, kao jedinom nasledniku.

Srbija Milutinovog vremena, posle kraljeve odluke da se poveže sa Carigradom i u potpunosti uklopi u vizantijsku kulturu, postajala je postepeno jedna nova istorijska tvorevina, a kraljevo opredeljenje dobilo je na značaju pošto je izborio prevlast nad starijim bratom Dragutinom. Milutinova odluka uslovila je dalji razvoj države kojom je zavladao, a povezivanje sa vizantijskim carskim rodom u potpunosti odredilo i položaj njegovih naslednika. Težište države bilo je pomereno ka jugu, a kralj Milutin, zet cara Romeja, povezao je njen razvoj sa dešavanjima unutar vizantijskog carstva, udaljivši je od jednog od tradicionalnog pokrovitelja ranijih vladara, ugarske kraljevine.

Posle smrti brata Dragutina 21. marta 1316. godine, kralj Milutin je iskoristio svoju stvarnu nadmoć da zauzme središnji deo nekadašnjih zemalja starijeg brata i da zarobi njegovog naslednika, svog bratanca Vladislava. Iako je ugarski kralj Karlo Robert posle dva pohoda 1319. i 1320. godine uspeo da osvoji pre svega Mačvu i delove nekadašnje Dragutinove države, uticaj severnog suseda na Srbiju u promenjenom odnosu političkih snaga ipak je postao znatno manji.

Godine 1315. - u vreme kada je bio posvećen traženju naslednika prestola među vizantijskim carevićima, pošto je sina Stefana poslao u Carigrad - kralj Milutin je zakoračio u sedmu deceniju života. Posle mnogo promena i predomišljanja, kralj je odredio sina Konstantina - kraljevića koji je morao poticati iz braka sa Anom Terter, za svog naslednika, ali je, očigledno, njegova volja bila nedovoljno snažna i jasno izražena, da bi se porodična vlast nastavila upravo tim putem.

Jedine vesti o smrti kralja Milutina donosi arhiepiskop Danilo II u svom narativu o svetačkom proslavljenju svog junaka, kojim se završava kraljevo Žitije, nastalo 1324. godine. Danilo je pripovest o kraljevoj smrti, odnosno njegovom svetiteljstvu podelio na sledeće narativne celine:

- izbor Nikodima za arhiepiskopa (još 1324. godine),

- Milutinova bolest u Nerodimlju, Danilov dolazak kralju iz Banjske i kraljeva smrt,

- metež i rat koji je izbio odmah po smrti kralja i Danilova briga da se Milutinovo telo prenese u grob koji je kralj spremio u crkvi Svetog Stefana u Banjskoj. Uz mnogo napora, nevolje i stalni metež Danilo je uz pomoć igumana Banjske Save i sahranio kralja na mesto bezmetežno,

- posle dve i po godine i mnogo znamenja svetosti, otkopana je zemlja i kraljevo telo je nađeno potpuno očuvano, tako da nijedna vlas nije otpala sa glave; kraljevo telo je premešteno u kivot pred Hristovom ikonom gde leži i do danas izvan oltarskih dveri,

- ova dobra vest pročula se svuda i sve do slavnog grada Konstantina, još za života tasta blagočestivog, blagovernog cara gospodina Andronika, i žene njegove blagočestive kraljice Simonide, koja se zajedno sa ocem velikom radošću obradovala, poslavši skupo kandilo od zlata i platna skupocena i zlatna za pokrov rake svog muža, a sama se zamonašivši u velikom manastiru Svetog Andrije.

(Kraj)