Stric našao naslednika

DALEKO od toga da su Petrovići-Njegoši bili obična crnogorska porodica. Rodonačelnik bratstva, Herak Heraković, prema narodnom predanju, koje je u dobroj meri potvrdilo istraživanje Rista Kovijanića iz Kotorskog arhiva, doselio se na područje Njeguša iz Drobnjaka u 15. veku, prema nekim verovanjima s planine Njegoš, po kojoj je čitavo naselje dobilo ime. Ova porodica još pre doseljavanja na prostor Njeguša ili Ledinca (srednjovekovni naziv), bila je povezana s Kotorom i bavila se karavanskom trgovinom između ovog, značajnog primorskog središta i zaleđa, što joj je donosilo velike prihode, o čemu svedoče brojna dokumenta iz Kotorskog arhiva.

Petrovići, dakle, nisu bili siromašna porodica nego bogata, s razvijenom trgovačkom tradicijom i visokim nivoom ekonomske svesti, potpuno neuobičajenim za crnogorske porodice toga doba.

Pretpostavlja se, da su se upravo zbog kotorske trgovine, Herakovići i doselili na Njeguše, jer su preko ovog područja Crnogorci prodavali svoje stočarske proizvode na kotorskom pazaru, u zamenu za žito, so, prah i olovo...

Istovremeno, stanovnici Njeguša morali su biti pismeni i to ne samo na srpskom jeziku, nego i na italijanskom, pošto je zvanična korespondencija vođena na ovom jeziku. To je članove ovih porodica, prirodno, opredeljivalo za Cetinjski manastir i svešteničku službu, jedino mesto gde se čuvala preko potrebna pismenost.

Dolazak prvog Petrovića na vladičanski tron, 1697. godine otvorilo je ovoj porodici neslućene mogućnosti za bogaćenje, ekonomski, politički i kulturni razvoj, pošto su imali pravo i svojevrstan monopol nad korišćenjem manastirskog zemljišta i manastirske imovine. To pravo i privilegija dolazi do punog izražaja u vreme kada su vladike iz ove porodice sagradile dva manastira na Mletačkoj teritoriji - Pod Maine, u vreme vladike Danila, i Stanjeviće, u vreme vladike Save.

Ovi manastiri posedovali su, pored pašnjaka, i bogate vinograde i maslinjake, kojima su se najviše koristili Petrovići, zaštićeni tako od gladnih godina kojima su drugi Crnogorci bili izloženi. Zato je pismenost i opredeljenje za svešteničku službu, u neku ruku, bila obaveza za sve članove porodice Petrović-Njegoš, jer su upravo pismenost i poznavanje italijanskog jezika omogućavali ovoj porodici da drži u svojim rukama tron Mitropolije crnogorsko-primorske i Skenderijske.

Dakle, potpuno je pogrešno mišljenje da je Njegoš, tek tako, od običnog čobančeta, bez neke velike spreme, postao vladika i gospodar Crne Gore. Pretpostavlja se da su sva petrovićka deca muškog pola bila pismena, kao i to da su svi Petrovići i Radonjići znali italijanski jezik. Moguć gubitak vladičanskog položaja, nakon više od sto godina korišćenja manastirskih imanja, predstavljao bi pravu ekonomsku katastrofu za ovo bratstvo.

U takvoj porodici, 13. novembra 1813. godine, po starom kalendaru, rođen je Rade Petrović, sin Toma Markova i Ivane, rođene Proroković. Kada mu je bilo deset ili jedanaest godina, uči se prvoj pismenosti kod cetinjskog kaluđera, Misiala Cvetkovića, i vladičinog sekretara, Jakova Ceka.

Tih dana iz Lajpciga, gde je slušao studije filozofije, na Cetinju se obreo Sima Milutinović Sarajlija.

Vladika Petar nije imao drugog izbora, niti bolju priliku, nego da iskoristi dolazak ovog srpskog pustolova, tada već slavnog pesnika i intelektualca, da mladog Rada Tomova pripremi za vladičanski poziv, pokušavajući da mu nadomesti nedostatke formalnog bogoslovskog obrazovanja.

Dolazak Sime Milutinovića Sarajlije na Cetinje, tokom 1827. godine bilo je presudno za formiranje intelektualnog, duhovnog i političkog profila Rada Petrovića. Mnogi su se pitali u čemu je tajna Simine pedagogije, ako njegovo učenje i podučavanje uopšte možemo nazvati pedagogijom, da mladog njeguškog čobanina, zainteresuje za dubinu i smisao vasione, mikrokozme, veličinu i božanstvenost stvaralaštva oslikanog u svetskoj literaturi u delima Homera, Getea, Miltona, Puškina, Igoa i Lamartina. Tajna se nije krila samo u Siminom neobuzdanom duhu, živoj inteligenciji, radoznalosti koju je posedovala ova nesumnjivo najromantičnija figura srpskog romantizma.

Tajna Njegoševe mudrosti zalazi u dubinu porodične istorije Petrović-Njegoš i bez njenog razumevanja ne može se pravilno shvatiti ni objasniti veličina i genijalnost njegove ličnosti. Isidora Sekulić u svom najpoznatijem eseju "Njegošu-knjiga duboke odanosti" ukazuje na postojanje stare, danas gotovo zaboravljene tradicije, drevnog kontinuiteta i trajanja, čiji je Njegoš direktni produkt. Po njoj, Njegoš je bio integrisana ličnost ili "stvar od jednog komada".

Nije Sima Milutinović Sarajlija bio jedini učeni čovek na Cetinju. Svakako treba naglasiti i mnogo dublji i značajniji uticaj na Njegoša njegovog strica, Petra Prvog Petrovića Njegoša, najautoritativnije i najmudrije ličnosti u istoriji porodice Petrović-Njegoš, pod čijim se nazorom obučavao i vaspitavao budući vladika i gospodar Crne Gore i Brda.

Stari arhipastir, sa obe noge u grobu, težio je da svog naslednika dobro pripremi za istorijsku misiju koja ga je očekivala, da ga disciplinuje, preusmeri mu bujnu mladićku energiju i veliku životnu snagu, kojom obiluje njegovo kasnije poetsko delo, ka osećaju dužnosti, pripadnosti bratstvu i plemenu, crnogorskom narodu, srpstvu, slovenstvu i Rusiji.

(Nastaviće se)