Teška ruka ne prašta

OSLOBOĐEN Gagićevog tutorstva, Njegoš sa Ozereckovskim uspostavlja prisniji i kvalitetniji odnos. Njihovo druženje u Beču i Petrogradu nastavljeno je i na Cetinju.

O finansijama počinje strogo da vodi računa - formira novu dužnost kaznačeja-blagajnika, koji brine o čuvanju i trošenju novca, kao i sakupljanju poreza, koju obavlja njegov dotadašnji sekretar, Dimitrije Milaković.

Dok intenzivno uči francuski i obrazuje se, Njegoš počinje zidanje prvog dvorca u Crnoj Gori - Biljarde, mesta gde će zasedati crnogorski Senat i gde će vladika primati strane posetioce. Ruski pukovnik Ozereckovski bio je prvi arhitekt ovog zdanja koje je, prema rečima Fridriha Oreškovića, počelo da se zida u jesen 1837. godine, a bilo je dovršeno iduće godine, o čemu svedoče izveštaji brojnih putopisaca i Njegoševih stranih posetilaca.

U Biljardi su se nalazili Senat i perjanici, narodna kuhinja, biblioteka i kancelarija. Zgrada je 72 metra dugačka i 5,5 metara široka, s 25 odaja - 11 u prizemlju i 14 na spratu. U centralnoj sobi, po kojoj je cela zgrada dobila ime, Njegoš je namestio sto za bilijar. Ovde se odvijao najvažniji deo političkog života Crne Gore. Tu je primao strance i glavare, sedeo s njima i razgovarao. Pored ove sobe nalazio se Njegošev radni kabinet, sa bibliotekom koja je brojala nekoliko hiljada naslova, mahom knjiga na ruskom i francuskom jeziku, koje je čitao ili su mu drugi čitali. Tu je bila i njegova spavaća soba koja je, prema opisima engleskih putopisaca, više ličila na šator nekog hajdučkog vođe nego na sobu duhovnika. Na zidu je visilo oružje, ratni trofeji, a nameštaj je bio skroman.

Njegoš je voleo da igra bilijar i polako je uvodio svoje Crnogorce u neke običaje evropskog života i evropske kulture. Jedan od takvih običaja bilo je i ispijanje kafe, koja se brzo odomaćila u čitavoj Crnoj Gori. U nešto kasnijem periodu ispijanje kafe postaće poseban ritual ali i stvar svojevrsnog društvenog prestiža. Kafa je bila uvozno i retko piće, koje se pilo u najboljim kućama i služeno je uvaženim i stidnim gostima.

Izgradnja Biljarde je od posebne važnosti za Crnu Goru i Cetinje, koje od tog vremena dobija status posebnog političkog središta Crne Gore.

Na Cetinje se nije moglo doći slučajno, niti se slučajno izlazilo pred gospodara Crne Gore.

Cetinje kao grad nije postojao, postojao je samo manastir, a kasnije, posle 1837. i Biljarda, dvor gospodara Crne Gore.

Godine 1860. tvrdilo se da je Cetinje imalo svega 10 kuća, a deset godina ranije broj stanovnika nije prelazio 120 ljudi. Može se slobodno reći da je grad, kao urbano mesto, počeo da se razvija tek po sticanju formalnog međunarodno-pravnog priznanja crnogorske nezavisnosti, to jest kada su na Cetinje počele dolaziti strane diplomate i da se zidaju strana predstavništva. Tek tada započinje i njegova urbanizacija. Sam grad početkom 20. veka nije brojao više od 1.500 stanovnika, državnih činovnika, knjaževe garde i mladih crnogorskih đaka, prve školovane inteligencije u Crnoj Gori.

Malo kuća, puno perjanika, dobro poznato i odabrano društvo bilo je najbolja zaštita vladarima Crne Gore do kojih se teško dolazilo.

Nepozvan Crnogorac mogao je ili da se po nečemu žali vladiki i Senatu crnogorskom ili da donese tursku glavu kao trofej i dar. Na Cetinje se bez glave ne dolazi. Tek sa donešenim glavama ugled Crnogorca „glavosječe“ počinje da raste, kako u rodu i plemenu tako i pred vladikom i gospodom crnogorskom. Svaki drugi dolazak bio je ili po kazni ili po važnom državnom poslu.

Problem među crnogorskim glavarima bio je u tome što nikada nisu mogli biti sasvim sigurni zašto ih vladika zove na Cetinje. Ne odazvati se bilo je isto što i odmetnuti se, i tada za Crnogorca, većinom uglednijeg, nije više bivalo ni zakona ni milosti. Ako bi se odazvali možda je neki zao glas došao do crnogorskog gospodara, čija je teška ruka retko znala da prašta. Brzo i lako su se glavari crnogorski i vasceli narod morali naučiti šta smeju a šta ne smeju raditi i u kom smeru moraju razmišljati.

Autoritet države, vladike i gospodara, a kasnije kneza, nije se smeo dovoditi u pitanje niti u njega posumnjati.

Ovo je bio jedini greh koji je Crnogorac mogao učiniti i on je bio ravan grehu neposlušnosti ili izdaje.

Posle 1837. Crnogorcima je jasno stavljeno do znanja da je država ozbiljna stvar s kojom se nije šaliti, koja donosi brojna dobra, ali koja se većim zlom protiv zla bori.

Iste godine, dok se uveliko radi na razgraničenju između Austrije i Crne Gore, dolazi i do prvog mirovnog sporazuma između Crne Gore i Osmanske imperije, potpisanog 20. oktobra 1838. godine. U Travnik su pošli Radovan Piper, Jakov Daković, Šćepan Kovačević i trojica Grahovljana. Radovan Piper ih nagovori da pođu pored Mostara, da pozdrave Ali-pašu Rizvanbegovića, koji ih je okovao i bacio u gvožđa.

Mirovni sporazum, dok još nije zaživeo, prekršen je od strane Rizvanbegovića, koji je žarko želeo da se dokopa odmetnutog grahovskog kneza Jakova i da mu jasno stavi do znanja ko je gazda u Hercegovini. Paša ih je zadržao u tamnici od decembra 1838. do aprila 1839. godine, pokazavši neverovatnu surovost prema Grahovljanima koji su došli da pohode vojvodu Dakovića. Njih devetoricu nabio je na kolac. Radovan Piper je pušten da javi Njegošu za utamničenje vojvode Jakova, kojega je Njegoš u neku ruku krivio za pogibiju njegove braće, čiji se broj identično poklapa sa brojem Grahovljana nabijenim na kolac!

Od 1838. do 1842. traju neprestani sukobi između Crnogoraca i hercegovačkih Turaka. Dok god je vojvoda Jakov bio u tamnici, dotle su Crnogorci napadali Turke u Hercegovini

(Nastaviće se)