Uskocima hrvatsko ime

AUSTRIJSKI statistički podaci o stanovništvu austrijskog jugoistoka Evrope egzaktno potvrđuju, pa i premašuju teze Vuka Karadžića, Kopitara, Dobrovskog, Miklošića i drugih filologa, o opštoj rasprostranjenosti Srba na prostorima nekadašnjeg srpskog „Ilirika“. Teze pomenutih filologa uzimane su od strane predstavnika „kritičke“ istoriografije kao neozbiljne, a podaci iz njihovih knjiga kao istorijski izvor drugog reda. Međutim, to što su zapisali potvrđuju statistički podaci o stanovništvu iz knjige dopisnog člana mađarske akademije nauka Fenješ Eleka „Statistika i geografski opis austrijske imperije“ iz 1857. godine, prema kojoj u austrijskoj carevini ima 1.584.134 Srba pravoslavne i rimokatoličke vere.

Prema podacima iz navedene knjige, koji su u stvari statistika austrijskog popisa stanovništva iz 1846. i 1850, Srbi „uglavnom žive u Krajini, Srpskoj Vojvodini, Dalmaciji, a podeljeni su na različite grane, kao što su Šokci ili Bunjevci, koji su rimokatolici, zatim na Race odnosno Srbe, Crnogorce u Banatu, Morlake u Istri i kvarnerskim otocima i u Dalmaciji, isto u Dubrovniku“.

Brojčano stanje po pokrajinama izgledalo je ovako: u Srpskoj Vojvodini i Banatu živelo je 402.890, u Dalmaciji 395.273, Vojnoj Krajini 339.176, Slavoniji 244.180, Istri i kvarnerskim otocima 134.445, u mađarskoj državi 69.170 duša. Što se tiče religije, prema navedenim statističkim podacima, Srbi su uglavnom bili pravoslavci, ali je mnogo rimokatolika bilo u Dalmaciji i Istri, dok su Šokci u Bačkoj, Slavoniji, Krajini i Mađarskoj svi bili rimokatolici.

U svojoj knjizi F. Elek navodi da Hrvata ukupno ima 1.288.632 i to u Banskoj Hrvatskoj 631.081, Vojnoj krajini 524.048, Mađarskoj 78.179, Donjoj Austriji 6.364, Kranjskoj 17.697, Moravskoj 663. Hrvati su prema Eleku podeljeni na više grana što se tiče dijalekta: „Ovdje možemo računati na uskoke koji žive u Senju koji pripada slunjskom puku. Što se tiče religije ima pravoslavaca (nekoliko hiljada unijata). Inače Hrvati su isključivo rimokatolici“.

U to vreme broj Slovenaca bio je neznatno manji od broja Hrvata (1.153.382), a živeli su u Štajerskoj (362.742), Karantaniji (95.544), Kranjskoj (410.722), Primorju i Istri (185.757), Mađarskoj (49.600)...

U „Istorijsko-etnografsko-geografskoj mapi Srba i srpskih zemalja“, koju je izdao Kosta Atanaskov-Šumenković 1873. godine, istoričar Miloš St. Milojević dao je potpuno podudarnu sliku svekolike srpske rasprostranjenosti sa etnografskom rasprostranjenošću Srba prema austrijskom popisu iz 1850. godine. Zapadna granica srpske etno-geografske rasprostranjenosti prema Milojevićevoj karti išla je linijom Peroj (severna Istra) - Gomirje (Ravna Gora) severni Gorski kotar-Žumberak-Virovitica. Zapadno od te linije živeli su Slovenci, dok su istočno bile oblasti (pokrajine) u kojima su uglavnom živeli Srbi.

Upoređujući podatke Fenješ Eleka sa mišljenjima slovenskih filologa, kartografa, austrijskih hroničara iz HVIII veka i srpskih istoričara o hrvatstvu kao geografskom pojmu, o Banskoj Hrvatskoj i Međimurju kao slovenačkim (slovenskim) zemljama, o „Hrvatima unijatima i neunijatima“, možemo zaključiti da hrvatstva u etnografskom smislu nije bilo, već se javljalo samo nominalno kao geografski pojam.

Prema demografskim statističkim podacima uočljivo je da se hrvatsko ime počelo širiti sa područja geografske Banske Hrvatske na Vojnu krajinu do Senja. Tada su srpski uskoci iz Senja, pošto su ranije prešli na uniju preseljenjem u Žumberak, već prihvatili hrvatsko ime. Treba istaći podatak da se, prema Elekovom popisu, Hrvati uopšte ne pominju u drugim tzv. hrvatskim zemljama, odnosno u Međimurju, Slavoniji, Sremu, Baranji, Dalmaciji i Istri. U Slavoniji su, kako smo već istakli, pored pravoslavnih Srba i stranaca živeli Srbi rimokatolici, odnosno Šokci, u Istri i na Kvarnerskim otocima dominirali su pravoslavni i rimokatolički Srbi (Morlaci) uz brojnije Slovence i romanski (italijanski) narodnosni elemenat.

Statistički podaci iz druge polovine HIH i prve decenije HH veka svedoče u kolikoj se meri, zbog svehrvatske nacionalne unifikacije, smanjio broj stranaca i Srba današnje Republike Hrvatske. Statistički popisi stanovništva austrijske, pa potom mađarske administrativne oblasti Hrvatske i Slavonije (sa Sremom), u razdoblju od 1850. do 1910. godine, daju etničku sliku Hrvatske i Slavonije u kojoj su Hrvati još manjina).

Prvo što upada u oči je činjenica da su mađarske pokrajine Kraljevina Hrvatska i Kraljevina Slavonija u verskom i narodnosnom pogledu bile vrlo heterogene. Pored Srba i srpsko-katoličkog stanovništva (Šokaca, Bunjevaca i skupina koje su počele nositi hrvatsko ime) najbrojniji su bili Nemci. Prema austrijskom popisu stanovništva iz 1890. godine, nemačkim jezikom govorilo je 117.493 stanovnika; prema popisu iz 1900. godine 134.000, dok je prema popisu iz 1910. nemačkim jezikom govorilo 132.150 stanovnika.

Najveći porast stanovništva u Hrvatskoj i Slavoniji zabeležili su Mađari zahvaljujući, kako ističe hrvatska istoriografija, mađarizaciji hrvatskog, ali mi bismo rekli i srpskog i slovenačkog stanovništva u vreme liberalnog režima Kuena Hedervarija. Prema popisu stanovništva iz 1880. godine, Mađara je bilo 41.417; 1890. - 68.794; 1900. - 90.180; 1910. - 103.405.

U Hrvatskoj i Slavoniji češkim jezikom govorilo je: prema popisu iz 1890. godine 27.521 stanovnik; 1900. - 31.588; 1910. - 31.252 stanovnika. Slovačkim jezikom govorilo je prema popisu iz 1890. godine 13.614, 1900. - 17. 342, 1910. - 21.458 stanovnika.

(Nastaviće se)