Pogledi preko Dunava

STANJE straha i očaja, posle proglašenja Banovine Hrvatske, zahvatilo je i Srbe i Hrvate - Jugoslovene u Sremu i Vukovaru, naročito članove Jugoslovenske radikalne zajednice, jugoslovenskih nacionalnih organizacija, jugoslovenskih sokola, ali i obične građane. Stvaranje velike Hrvatske u liku Banovine Hrvatske 1939. izuzetno je doprinelo dodatnoj kroatizaciji Vukovara, koji je ušao u njen administrativni sastav. Zato su predstavnici Srba vukovarskog sreza 1940. godine plebiscitarno zahtevali da se vukovarski srez odvoji od Banovine Hrvatske i pripoji dunavskoj banovini, u cilju opstanka većinskih Srba, ali i Hrvata Jugoslovena.

Srbi su u rezoluciji na prvom mestu naveli istorijske razloge kao glavni argument za svoje zahteve:

"Vukovar je kroz više godina bio sedište Sremske županije, a takav svakako sastavni deo Srema koji je sa Banatom i Bačkom sačinjavao Srpsku Vojvodinu. To ne može niko pobiti, jer i narodna duša dala tome izraza u pesmi 'Srem, Banat i Bačka, tri srca junačka'. Srpsku većinu u vukovarskom srezu imali smo već nekoliko stoljeća. To se vidi iz raznih podataka; tako jedan savremeni nemački pisac iz prve polovine 18 veka piše: 'Pravoslavni sagradiše 1731. crkvu, te za njenu građu zatražiše od vlastelinstva 50.000 cigala. Bilo im je udovoljeno tim više, što su u spahiluku pravoslavni brojno pretežniji bili, a njihova sekta bila je također i trpljena, te su u Vukovaru već od prije svoju crkvu imali, a i inače je spahijska cigla slabu prođu imala'.

Kada na poziv sremsko-karlovačkog mitropolita Vićentija Jovanovića dolaze ruski učitelji da uče srpsku mladež, jedan od tih učitelja ostaje u Sremskim Karlovcima, dok drugi odlaze u Beograd i Vukovar, da tamo osnivaju škole. To što je 1733. godine Timitej Levandovski otišao u Vukovar i osnovao tamo srpsku školu, pokazuje koliko je već u to doba Vukovar bio jak srpski kulturni centar. On to ostaje i dalje kroz istoriju do danas. Tako Vukovar daje prvog srpskog novinara i poliglota Zaharija Stefanovića Orfelina, preteču Dositeja Obradovića.

Na 'Dobroj vodi', izletištu Vukovara, gde su se kraj crkvice Sv. Paraskeve redovno skupljali srpski prvaci Srema, nalazio je Branko Radičević nadahnuće za svoje pesme. Svetozar Miletić pri povratku iz Vaca prvo navraća u Vukovar da poseti srpski politički centar Srema. Ovi primeri nisu jedinstveni, njima se po potrebi mogu pridodati još mnogi, dok kulturna i prosvetna srpska društva i danas govore o akciji Srba Vukovara".

Što se tiče geografskih razloga za pripojenje Vukovara Dunavskoj banovini, predstavnici Srba vukovarskog sreza u svojoj rezoluciji su istakli da "Vukovar, ležeći na ograncima Fruške gore i na Dunavu, svakako čini geografsku celinu sa Sremom, a ne sa Slavonijom".

Komunikacijski razlozi, po potpisnicima rezolucije, bili su vidljivi iz činjenica što "Vukovar i najveći deo Srema, leži na Dunavu - najvažnijoj evropskoj arteriji koja ga vodi k Novom Sadu", pa navode sledeće: "Dok do Zagreba ima 291 km, dotle do Novog Sada ima svega 87 kilometara. Komunikacijske veze Vukovara sa Novim Sadom su takove da čovek, polazeći u jutro iz Vukovara stiže pre podne u Novi Sad, gde može da svrši sve svoje poslove i uveče već da bude kod svoje kuće, dok odlazeći u Zagreb mora da izgubi dva dana. Trošak puta za Novi Sad ne iznosi ni jednu četvrtinu troška puta u Zagreb, što svakako treba uzeti u obzir imajući u vidu finansijske mogućnosti ovdašnjeg seljaštva. Ideja prilikom obrazovanja banovina bila je da se jednoj banovini pripoje svi krajevi koji prirodno gravitiraju centru, a to je kod slučaja Vukovara svakako Novi Sad".

Ekonomski razlozi su upućivali na zaključak da Vukovar u privrednom pogledu, "čineći ekonomsku celinu sa Sremom, apsolutno i jedino gravitira ka Novom Sadu". U tom smislu potpisnici rezolucije su naveli sledeće: "Za regulisanje cena privrednih produkata na vukovarskom tržištu jedino je merodavna novosadska produktna berza. Kupovinu poljoprivrednih sprava seljak sreza vukovarskog vrši jedino u Novom Sadu. Sama privredna struktura vukovarskog sreza istovetna je sa onom Dunavske banovine.

Ističući političke razloge, tvorci rezolucije su naveli da je Vukovar politički uvek činio zajedničku celinu sa ostalim Sremom, odnosno tadašnjom Dunavskom banovinom: "Ni na jednim izborima Hrvati i njihove političke stranke nisu dobili nikada u ovom srezu izbornu većinu, pa prema tome ni svoga poslanika. U kampanji za sprovođenje političkog preuređenja zemlje, traženo je od strane Hrvata poštovanje istorijskih individualnosti. Ako one budu i ovde poštovane, Vukovar bi mogao da pripadne Vojvodini".

Što se tiče statističkig razloga, tvorci rezolucije su dobro primetili da podela naroda po veroispovesti ne daje realnu sliku etničkog sastava stanovništva. Poslednji austrijski (mađarski) popis stanovništva prema etničkoj (narodnosnoj) osnovi izvršen je 1850. godine. Posle toga svi popisi su vršeni prema verskoj i jezičkoj opredeljenosti stanovništva.

(Nastaviće se)