Senka moćne imperije

JEDNE tamne noći bez mesečine, godine 1352. omanja barka se bešumno približila pristaništu na azijskoj obali moreuza Dardaneli. Čim je pristala uz obalu, u nju se ukrcalo nekoliko desetina vojnika dobro naoružanih strelama i sabljama - hronika je zabeležila da ih je bilo osamdeset. Pod okriljem tame, brod - koji je pripadao đenovljanskim trgovcima spremnim da za zvečeće zlatnike voze za svačiji račun - prebacio je vojnike na evropsku stranu moreuza.

Bio je to turski odred koji je vodio princ Sulejman, sin emira Orhana. Vojnici su se hitro uzverali uz strmu obalu, šunjajući se ka oniskom vizantijskom utvrđenju koje je nosilo naziv Cimpe. Nekoliko dana ranije dva ribara su ih obavestili da je utvrda slabo branjena, odnosno da je nakon odlaska posade bila skoro prazna. Ono nekoliko vizantijskih vojnika nije ni stiglo da se prene iz čvrstog sna, a već su ležali u krvi, posečeni oštrim sabljama.

Sledećeg jutra tvrđavu je zauzimalo čak 3.000 turskih ratnika. Ipak, još niko te godine - ponajmanje Vizantinci zauzeti neprekidnim međusobnim zađevicama i građanskim ratom dve dinastije (Paleologa i Kontakuzina) i naviknuti na stalne upade i izgrede turskih plaćenika - nije bio svestan dalekosežnog značaja događaja koji će uticati na istoriju i sudbine mnogih generacija. Naime, Turci Osmanlije su od te noći započeli trajno naseljavanje na Balkanu, koji više nikada neće napustiti.

Dve godine kasnije namere Turaka Osmanlija postale su još jasnije. Prvog marta 1354. godine strašan zemljotres je pogodio istočno Sredozemlje. Čak su i debele carigradske zidine na pojedinim delovima bile oštećene, dok su neki gradovi uz obalu Bosfora bili potpuno razrušeni. Najveću štetu je pretrpelo strateški važno mesto sa utvrđenjem i lukom, Galipolje u Dardanelima, na oko sat hoda od tvrđave Cimpe. Zemljotres su pratili oluja i ledena kiša. Bilo je dovoljno da se nad porušenim zidinama nazru samo senke turskih ratnika, pa da se preživeli, uznemireni i smrznuti stanovnici Galipolja u panici daju u bekstvo.

Turci princa Sulejmana su ušli u avetinjski pusto, porušeno mesto. Zaključili su da im je sam Alah pomogao i pokazao put. Sada Osmanlije nisu držale tek jednu utvrdu, nego ceo grad i svu njegovu okolinu. Započelo je masovnije tursko naseljavanje u Evropi. Uz ratnike, stizale su i njihove porodice, zemlja je deljena u timar, na obradu naseljenicima iz Anadolije.

Ovog puta turska najezda je izazvala znatno uznemirenje među grčkim starosedeocima. Vizantijski car Jovan VI Kantakuzin je pokušao novcem da ubedi dotadašnje saveznike - Osmanlije - da se vrate odakle su došli. Međutim, njihov vođa, emir Orhan, nije se udostojio ni da dođe na sastanak koji mu je predložio vizantijski car. Kasno je slavoljubivi Jovan VI Kantakuzin shvatio da je dugogodišnjim korišćenjem osmanskih vojnika u građanskom ratu protiv svojih neprijatelja počinio nepopravljivu, sudbonosnu grešku.

Skoro pola veka pre ovih događaja, Turci Osmanlije su počeli sve ozbiljnije da uznemiravaju Vizantiju, koja se početkom IV veka pretvarala u senku nekad moćne države. Iako je car Mihailo VIII Paleolog 1261. godine uspeo da od Latina preotme Carigrad i formalno ponovo vaspostavi Romejsko carstvo, ni on, a još manje njegovi potomci ni izdaleka nisu mogli do obnove moć koju je nekada imao car Vizantije.

Još tokom I veka Vizantija je morala da pod pritiskom Turaka Seldžuka napusti dobar deo Male Azije, onaj s najbogatijim pašnjacima i najbrojnijim stanovništvom. Poput sparušene kože, teritorija Carstva u Aziji se pred napadima islamskih ratnika stalno smanjivala, prema obalama Egejskog i Crnog mora.

Emir Osman je na početku vladao tek malom oblašću na istočnoj granici nekadašnje provincije Vitinije. Ali za razliku od brojnih drugih „gazija“, boraca za Muhamedovu veru na obodima posustalog hrišćanskog carstva, Osman je, pored srčanosti i odvažnosti, imao i poseban dar da uredi i organizuje zemlje koje je osvajao. Čim bi zauzeo jedan kraj, on je zemlju ravnopravno delio na spahiluke svojim ratnicima. Pored ratnika, dovodio je i učene ljude - ulemu, poznavaoce islamskog učenja, kao i derviše, koji su mu pomagali da uredi državu. A sledbenicima je naređivao da budu prema svakome pravedni, da prema podanicima postupaju blago i da ih ne vređaju, bez obzira da li se radilo o raji - hrišćanima. Tako je, umesto već neorganizovane Vizantijske imperije, na njenim graničnim predelima u Maloj Aziji nastupala dobro ustrojena osmanska država.

Turci bez opsadnog oružja, uglavnom su imali taktiku da proteraju ili u robove pretvore sve stanovnike koji se ne bi odmah pokorili, tako da bi grad bio odsečen od svojih izvora snabdevanja i glađu prisiljen na predaju. Pali su, tako prvo Brusa (u 1326, tj. u godini smrti emira Osmana i to nakon sedam godina opsade), pa Nikeja (1329) a zatim i važna pomorska luka Nikomedija (1337 - nakon devet godina opsade). Prestonica Osmanlija je prenesena u Brusu.

(Nastaviće se)