Vlast nemoćnog cara

SLABOST Vizantije je bila tolika da je aprila 1355. mletački dužd najozbiljnije razmatrao mogućnost da Venecija jednostavno prisajedini Carigrad i ostatke vizantijske države kako bi preduhitrila Osmanlije i zaštitila svoje interese na Mediteranu.

Jedna beseda retora i državnika Dimitrija Kidona prikazuje stanje kakvo su videli stanovnici Vizantije u to doba. Turci su, kaže se, gospodari Galipolja i dela Trakije. Stanovnici Carigrada žive zatvoreni kao u tamnici ili kao životinje u kavezu. Ne pomaže nikakav ugovor, nikakav danak, nikakva udaja princeze za turskog emira. Nikakve pomoći nema u blizini. Moć Tatara je u opadanju. Srbi i Bugari su blizu, iste vere, ali to su siromašni narodi koji nemaju običaj da ratuju u dalekim zemljama... Pomoći može samo zapad, otadžbina krstaša, koji je bogat novcem i ljudima - Italijani i Ugri.

Car Jovan V je gotovo u panici na sve strane tražio saveznike. Tako je 1355. godine u znak saveza s Bugarskom dogovoreno venčanje carskog naslednika Andronika (IV) i bugarske princeze Kerece Marije. Dvoje mladenaca je bilo tek u uzrastu od sedam godina.

Savezništvo s Bugarima je, međutim, bilo kratkog veka. Stoga se car Jovan V obratio na udaljenije i potencijalno moćnije adrese na zapadu Evrope. Tako je u jednom pismu papi Inoćentiju VI vizantijski car molio da mu papa pošalje pet galija i hiljadu petsto vojnika. Zauzvrat je obećao da će u toku šest meseci svoje podanike prevesti u rimokatoličku veru, pri čemu je, kao zalogu, nudio da na papin dvor pošalje svog petogodišnjeg sina, a da papa u Carigrad pošalje posebnog predstavnika i otvori latinske škole za decu visokih grčkih uglednika.

Papa je odgovorio slanjem crkvenog izaslanstva koje se upustilo u jednu od onih teološko-diplomatskih pregovora između Rima i Carigrada koji su obično trajali godinama i davali samo delimične i mutne rezultate. I dok su istočni i zapadni teolozi diskutovali o važnosti korišćenja kvasnog ili beskvasnog hleba u crkvenoj liturgiji, Turci su osvajali grad za gradom na Balkanu: Dimotika je pala 1361, Jedrene je prvi put zauzeto 1362, a Filipolje (Plovdiv) 1363.

Emir Orhan je umro u dubokoj starosti 1362. godine. U smrti ga je pretekao najstariji sin, preduzetni i znameniti osvajač Galipolja Sulejman, koji je stradao tokom lova tako što je pao s konja u galopu. Vođa Osmanlija postao je sultan Murat I, mlađi sin Orhana i jedne Grkinje. Novi emir je nastavio pohode i osvajanja, tamo gde su stali njegov otac i brat.

Tokom prve decenije nakon smrti cara Dušana, od Srpskog carstva je ostalo samo ime i simbolična figura slabog vladara Stefana Uroša V za kog je letopisac pisao da je „mlad razumom“, što je verovatno značilo da je bio donekle mentalno ograničen. U zapadnoj Srbiji brzo se kao najmoćniji oblasni gospodar nametnuo „veliki knez“ Vojislav Vojinović koji je postao i najbliži saradnik nemoćnog cara.

Nakon Vojislavljeve smrti (1363) postepeno se kao najvažniji velikaš carstva uzdigao Vukašin Mrnjavčević, čovek niskog porekla, koji se pominje u vreme cara Dušana kao župan Prilepa. U istoriji Dubrovčanina Mavra Orbina „Kraljevstvo Slovina“, pripoveda se da su „neki velikaši Raške, koristeći smrt cara Stefana, nastojali da postanu veći nego što su bili. Među njima je bio despot Vukašin i njegov brat Uglješa“.

Urošu su njemu verni dvorani savetovali da zatvori u tamnicu Vukašina „i neke druge koji su u svojim delima pokazivali veliku oholost...“ Međutim, „Uroš ne samo da nije hteo poslušati ove savete nego ih je otkrio“. I narodna tradicija je u pesmi „Uroš i Mrnjavčevići“ zapamtila borbe oko vlasti nakon smrti cara Stefana Dušana:

Carevi se otimlju o carstvo;

među se se hoće da pomore,

zlaćanima da pobodu noži,

a ne znadu na kome je carstvo.

Već nakon nekoliko godina, tj. 1365, Vukašin je postao tako moćan da je proglašen za savladara cara Uroša i kralja „Srba i Romeja“. Negde u isto doba njegov brat Uglješa je postao despot i gospodar oblasti Sera - oblasti na krajnjem jugoistoku nekadašnjeg Dušanovog carstva. Vukašin je pod svojom direktnom vlašću držao najveći deo Makedonije. Uspostavio je i bliske rodbinske odnose s nekim od moćnih oblasnih gospodara, poput porodice Balšića u Zeti, ćesara Vojihne u Drami i Hlapena Radoslava u Kosturu i Beru.

Sledeći korak bio je proglašenje Vukašinovog sina Marka za „mladog kralja“, tj. za naslednika, čime je najavljeno stvaranje nove srpske vladarske dinastije umesto „svetorodne loze“ Nemanjića. Vukašinovo prebrzo uzdizanje nije bilo prihvaćeno od strane drugih srpskih velikaša, posebno onih u starim srpskim zemljama u Raškoj. Oni su izgleda u jednom momentu uz sebe privukli i samog cara Uroša. Došlo je do otvorenog rata između koalicije velikaša sa severa, koje su predvodili župan Nikola Altomanović i knez Lazar Hrebeljanović, i južnih moćnika - Mrnjavčevića.

(Nastaviće se)