Sve tajne 243. bataljona

DSVE što se događalo u Dubrovniku i okolini u Banovini Hrvatskoj, bilo je uvod u ono najstravičnije što se desilo u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Ustaški progoni nisu slomili Srbe rimokatolike. U Dubrovniku je delovao „Pokrajinski nacionalni komitet za Hercegovinu, Boku i Dubrovnik“, a Srbi rimokatolici upisivali su se u Dubrovačku brigadu Jugoslovenske vojske u otadžbini, pod komandom rezervnog kapetana dr Ivana Nine Svilokosa. U Dubrovačkoj brigadi bili su: Ivan (Nino) Svilokos, Veljko Burić, Vojo Čejović, Đuro Zmajić, Stevan Kakaridži, braća Mitrovići, braća Ciganovići, Kulišići, Milišići, Vragolovi i drugi. Načelnik štaba brigade bio je Nino Burić.

Dubrovnik i Cavtat su u toku celog rata važili kao značajno uporište Jugoslovenske vojske u otadžbini. Kako navodi Saša Nedeljković („Cavtat mali Beograd“) u Dubrovniku su glavni predstavnici Jugoslovenske vojske u otadžbini bili Frano Bona, Toša Perović, Kolja Slavković, major Đovanović, Danilo Mitranović, Veselin Zmajić, Milan Branđolica. U Konavlima su se isticali Pero Kocelj, Niko, Đuro i Pero Vragolov. Nina Svilokosa su Italijani internirali kao taoca na Mamuli u Boki Kotorskoj.

U Cavtatu su pripadnici JVuO preko radio-stanice održavali vezu sa Kairom i izdavali list „Ravnogorac“. Pukovnik Svilokos je iz Cavtata prebačen u Kairo kod jugoslovenske vlade. Grupa američkih i engleskih oficira kod JVuO (kojoj je na čelu bio pukovnik Bejli) je preko Ive Skurića Banovića (iz stare srpskokatoličke kuće iz Ćilipa) prebačena februara 1944. iz Glavske u Konavle. Dogovoren je „susret sa podmornicom podno Konavoskih stijena, nedaleko od Ćilipa, ali zbog lošeg vremena nisu mogli da dođu do podmornice. Grupa se vratila iz Konavla u Glavsku. Kasnije su evakuisani brzim čamcem. Sa njima je krenuo Petar Vragolov, pitomac pomorske akademije. Petar Vragolov je u toku rata bio ađutant kraljice Marije“.

Srbin katolik Ivo Božović bio je kapetan trabakule kojom je sa grupom od 11 pripadnika JVuO prebegao u Italiju oktobra 1947, uprkos poteri brodova i aviona JNA. Avioni koji su učestvovali u poteri poletali su sa Mostarskog aerodroma. Ivo Božović i Ivo Banović bili su iz Plata u Župi dubrovačkoj a Đuro i Jakov - Jakica Đurković iz Veljeg Dola u Konavlima.

Posle pobede HDZ na izborima u Dubrovniku nastaje pokret za autonomiju „Dubrovačka republika“. Ispisivane su parole „Živjela Dubrovačka republika“. Inicijatorima pokreta prećeno je telefonom da se „ne igraju životom“. Mnoge pristalice pokreta pobegle su. U Cavtatu je 24. novembra 1991. održan sastanak pokreta za autonomiju Republike Dubrovnik koji je vodio Aleksandar Apolonio.

Bez obzira na ublaženi nacionalni stav prema srpstvu (isticanjem jugoslovenstva), jugoslovenski nacionalisti bliski ravnogorskoj ideji jugoslovenskog smera (Žujovićev kurs), stradali su od komunističkog partizanskog vođstva diljem Dalmacije i ostrva, ali i na području severnog Jadrana i Kvarnera. Stravičnu sudbinu su doživeli pripadnici Jugoslovenskog revolucionarnog pokreta Sušaka i Hrvatskog primorja koje su nemilosrdno ubijali partizani.

U mesecu avgustu 1943, u broju 8. lista „Slavenski jug“ („podzemni organ“ Jugoslovenskog revolucionarnog pokreta Hrvatske u Sušaku) objavljeno je posebnom rezolucijom osnivanje jednog ilegalnog odreda Jugoslovenske vojske u otadžbini, sastavljenog od jugoslovenskih nacionalista Sušaka, Hrvatskog primorja i otoka. Na kraju rezolucije pozivani su svi odredi „u šumi“ da ne ometaju rad ovog jugoslavenskog odreda, već da ga pomognu i da mu pristupe.

Ovaj odred nastupao je pod nazivom „243 bataljona Jugoslovenske vojske u Otadžbini“, a bio je pod komandom rezervnog pešadijskog poručnika Antona Šustara. Formacijski je delovao na terenu iznad Senja. Bio je opremljen sa manjom štamparijom i raznim drugim materijalom sakupljenim od jugoslovenskih nacionalista Sušaka i Hrvatskog primorja.

Prema zapisima nepoznatog hroničara, „započeo je sa jedne strane borbu protiv okupatora, dok je s druge strane sakupljao nacionalne elemente iz partizanskih i četničkih redova“. Odred je morao da vodi borbu s Italijanima, ali i sa partizanima koji su ga napadali. Time su Brozovi partizani iskazivali svoju privrženost hrvatstvu i netrpeljivost prema svemu „što odiše nacionalno jugoslavenski“.

Posle pada Italije, ovaj jugoslovenski odred iz Senja prebacio se, iz bezbednosnih razloga, na Lošinj i zaposeo ga „na veliko veselje i zadovoljstvo tamošnjeg stanovništva“. Međutim, partizanima, koji su se u međuvremenu iskrcali na otok Cres, nije bilo pravo što se po Lošinju vije jugoslovenska zastava, pa se 25. septembra napali Lošinj preko Osora i iskrcavanjem u Velikom Lošinju pokušali da ga zauzmu.

Brojčano manja jugoslovenska vojska povukla se u lošinjsku tvrđavu, odakle je odbijala sve partizanske napade. Pošto partizani i pored brojčane nadmoći nisu uspeli da osvoje tvrđavu, braniocima su ponudili pregovore. Komanda jugoslovenskog odreda prihvatila je ponudu i pošla na pregovore na čelu sa komandantom tvrđave Antonom Šustarom i poručnikom bojnog broda Krešimirom Vranićem, obojicom sa Sušaka. Sa partizanske strane pregovore je vodio poručnik Šarunac i Slavko Suzanić sa Sušaka, dok je pisar bio partizan Ivan Krpan iz Bribira, nastanjen u Kostreni sv. Lucije.

(Nastaviće se)