Ni papa nije pomogao

PREMA izjavi pisara, partizani su borcima jugoslovenskog odreda u Lošinjskoj tvrđavi predlagali bezuslovnu predaju, dok su Šustar i Vranić isticali da se mogu braniti iz tvrđave čitavih šest meseci, i da se neće bezuslovno predati. Međutim, smatrajući da treba prestati sa prolivanjem "bratske krvi", oni su spremno otvorili tvrđavu uz uslov da se čitav odred prebaci na ratni teren i da mu se time omogući, pod vođstvom njegovih oficira, borba protiv Nemaca.

Partizani nisu pristali na te njihove zahteve, pa su sledeći dan i noć nastavili borbu uz cenu velikih gubitaka. Drugog dana su prihvaćeni ranije izneti uslovi delegata jugoslovenskog odreda. Na traženje komandanta jugoslovenske vojske sačinjen je i pismeni zapisnik, te je potpisan od obe strane.

Međutim, odmah po otvaranju tvrđave partizani su razoružali čitavi odred, i na licu mesta, u kupalištu Velikog Lošinja, na najgrozniji način ubili 80 lica, među kojima su bili vojnici, žene i deca nekih od jugoslavenskih nacionalista. Preostalih 180 vojnika, zajedno sa oficirima, partizani su prebacili u Crikvenicu, u kojoj su odvojili oficire, i to Antona Šustara, Krešimira Vranića i Silvija Miculina. Smestili su ih u zatvor, dok su preostale podoficire i vojnike, njih 173, odveli vezane žicom u Bribir, gde su ih likvidirali pored jedne jame.

Pošto se i sledećih dana čulo zapomaganje iz jame, partizanska komanda je naredila da se u jamu bace bombe, a zatim da se jama zatvori betonom. Preostala petorica oficira, kojima su komunisti svukli oficirsku uniformu i obukli ih u dronjke, posle saslušanja izvršenog u Crikvenici od tržnog nadzornika iz Sušaka Vojislava Ugarkovića (koji je u novoj vlasti vršio funkciju državnog tužioca), prebačeni su u partizansku Drežnicu, a zatim su u blizini Lokava mučeni i u mukama izdahnuli.

Početkom novembra 1943. godine, kad su nemačke trupe zaposele Lokve, iskopani su leševi Antona Šustara, Krešimira Vranića i Silvija Miculina i preveženi na Sušak, dok su leševi preostale dvojice oficira zakopani na mesnom groblju u Lokvama.

Na kraju svog izveštaja hroničar je zapisao da je "ovo jedan vrlo važan dokumenat o visokoj nacionalnoj svijesti i moralu Jugoslavenske vojske u Otadžbini, kojoj je u stvari, glavni cilj bila borba protiv okupatora i čuvanje naroda od bespotrebnih stradanja i besciljnih pothvata, dok s druge strane, ukazuje na pomanjkanje svakog morala i nepoštovanje časne riječi kod komunista", ističući njihov jedini cilj - "borbu protiv svega što diše nacionalno jugoslavenski".

Zbog opšteg stradanja jugoslovenskih nacionalista u Dalmaciji i severnom primorju, od "fašističko-ustaške i komunističko-partizanske tiranije", čelnici Jugoslovenske vojske u otadžbini obraćali su se za pomoć i samom Svetom ocu (papi) Piju XII. "Komandant Hrvatskog odreda Jugoslovenske vojske u Domovini" general Dragutin Kuzmić obratio se Njegovoj svetosti Piu XII pismom sledeće sadržine:

"Mudrost reči, kojima se Vaša Svetost, s vremena na vreme, obraća savesti sveta, katolike Jugoslovene duboko potresa i beskrajno raduje. U mraku današnjice one su jedina svetlost. Stoga blagoslovite, Vaša Svetosti, na početku nove godine, Kraljevinu Jugoslaviju, onu zemlju koja je ustala protiv novog poganstva, oličenog u nacizmu, i agresivnog ateizma, oličenog u komunizmu. Tom svojom borbom Kraljevina Jugoslavija se uvrstila u red beskompromisnih branilaca Hrišćanstva u času kad je to značilo krajnju i najvišu žrtvu.

Misleći s tugom na sudbinu svoga hrvatskoga naroda, a sa ogorčenjem na njegovo sadašnje voćstvo, utvrđujem činjenicu da je hrvatska vernost katoličkoj crkvi grubo iskorišćena u nekatoličke i nehrišćanske svrhe. Blagoslovite, Vaša svetosti, Kraljevinu Jugoslaviju. Blagoslovite a ne pređite preko nje ćutke. Ona je danas razapeta između dveju tiranija, fašističko-ustaške i komunističko-partizanske. Sa najvišeg moralnog foruma, koji svet ima, mi bismo želeli da čujemo reči i ljubavi, pravde i razuma, svetlosti i svetosti. Reči obavezne za silne, utešne za nesrećne".

Kraj