Svi likovi iz komšiluka

LIK Kosovke devojke vremenom počinje da se pojavljuje i u umetničkim delima. „Kosovka devojka je stalno budila kod ljudi želju da je ponovo vide, da je na neki način ožive, da je prenesu u svoje vreme, da je unesu u svoj dom. Ta čudesna devojka ulivala je nadahnuće za stvaranje umetničkih dela najviših vrednosti, pa do onih nepoznatih i neimenovanih umetnika - samouka. Kosovka devojka je imala takvo bogatstvo vrlina, ona je zračila na sve nas i budila uvek plemenita osećanja i želju da je bar na neki način ponovimo“, piše Saša Božović.

Najpre se pojavljuje u slikarstvu, a potom i u ostalim granama umetnosti. Likovni umetnici nastojali su da ožive njen lik u svojim delima i prenesu ga u vreme u kome su živeli i stvarali.

Njena pojava u slikarstvu tesno je povezana sa zbivanjima u kulturnom i javnom životu tokom 18. i 19. veka. Tada dolazi do pojačanog interesovanja za istorijsku prošlost kod gotovo svih evropskih naroda. To se dešava i u slikarstvu, osobito istorijskom, čiji su koreni u Francuskoj. U okviru istorijskog slikarstva razvija se poseban smer, koji se zove akademski romantizam. Odlikuju ga jako dirljive scene pune rodoljubivog zanosa, koje pobuđuju snažne emocije i patriotsko raspoloženje.

Jedan od predstavnika istorijskog slikarstva u Francuskoj bio je Aleksandar Evarist Fragonar (1780-1850). On je poznati slikar, grafičar i vajar, jedan od Davidovih učenika i sledbenika. Fragonar je naslikao ratni sukob francuske i švajcarske vojske u bici kod Marinjana 1515. godine. Na njoj je prikazan francuski kralj na konju, a u centru zbivanja je ranjeni junak koga pridržava ženska figura. Smatra se da je on prvi (ili među prvima) uradio kompoziciju sa ovim motivom, koju su kasnije prihvatili i drugi slikari širom Evrope.

Istorijsko slikarstvo snažan zamah dobija posle revolucionarnih događaja 1848. godine. Među slikarima ima i onih koji su i neposredno u njima učestvovali. Jedan od njih je i Šoma Orlai Petrič (1822-1880). Po izbijanju revolucije napustio je studije slikarstva u Beču i pridružio se mađarskim ustanicima. Posle sloma revolucije na slici je ovekovečio Doroće Kanjižai, koja kod Mađara uživa veliki ugled i poštovanje. Zvanični naziv slike glasi „Gospođa Perenji sakuplja mrtve posle Mohačke bitke“. Slika je kod Mađara uvek bila popularna, kako tada tako i danas.

Istorijsko slikarstvo među južnoslovenskim narodima javlja se nešto kasnije, krajem 19. i početkom 20. veka. Među hrvatskim i srpskim slikarima kosovski mitovi su veoma česti, što je slučaj i sa Kosovkom devojkom.

Njenu prvu sliku naslikao je 1879. g. u Zagrebu hrvatski slikar francuskog porekla Ferdo Kikerec (1845-1893). Smatra se da mu je kao uzor poslužila Fragonarova slika „Bitka kod Marinjana“. Inspiraciju je našao u istoimenoj narodnoj pesmi sadržanoj u knjizi Armina Pavića „Narodne pjesme o boju na Kosovu godine 1389“, štampanoj u Zagrebu dve godine ranije. Slici su prethodile dve skice olovkom, koje je umetnik uradio iste godine.

„Devojka je u beloj košulji, s belom maramom i dukatima na glavi, đerdanima oko vrata, u smeđoj haljini i šarenoj pregači, klečeći pridržava levicom glavu ranjenog Pavla Orlovića, a desnicom mu pruža da pije iz vitka vrča. Ranjeni Orlović Pavle napola sedi, desne ranjene ruke u krilu, levicom oslonjen na ruku palog Turčina iza sebe. Naokolo je livada sa niskom travom i cvećem, a u drugom planu leži više palih ratnika. Nebo je još mračno, samo na horizontu sviće i leti jato ptica“, opisuje sliku Marijana Šnajder.

Za likove na slici Kikerec je odabrao modele iz njegovog okruženja. Slikar je kompoziciju dovršio uzevši za model Zagrepčanku, ženu konjičkog pukovnika Goricava, posmatrajući je na ulici i skicirajući potajno. Lik Pavla Orlovića rađen je po liku trgovca Kočonde, a prema podacima Đure Kumičića, po liku njegovog oca, književnika Eugena Kumičića.

Slika je postala vrlo popularna u narodu i više puta je reprodukovana. Poslednja reprodukcija izvršena je 1967. godine. Osim toga, kompozicija je oslikana i na porcelanu 1900. u Beču.

Osim Kikereca, i drugi hrvatski autori su početkom prošlog veka u svojim delima oživeli lik Kosovke devojke. Bila je to posledica sveopšteg jugoslovenskog raspoloženja koje je tada bilo veoma izraženo.

Shodno tome, početkom 1907. godine u Narodnom muzeju u Beogradu, održana je Prva jugoslovenska umetnička kolonija, na kojoj su učestvovali i poznati hrvatski umetnici: Meštrović, Rački, Kljaković, Krizman, Katunarić i dr. Oni su godinu dana kasnije u Splitu osnovali Društvo hrvatskih umetnika „Medulić“, koje je propagiralo jugoslovensku ideju u domenu umetnosti. U svojim umetničkim delima obradili su više motiva iz srpske narodne poezije, a među njima, zna se, i „Kosovku devojku“.

Prvi je to učinio Jozo Kljaković (1889-1969). On je sa nepunih osamnaest godina bio najmlađi učesnik pomenute slikarske kolonije u Beogradu. Neposredno posle toga naslikao je Kosovku devojku, koja predstavlja jedan od njegovih najranijih radova. Pored Kosovke devojke Kljaković je uradio još slika sa tematikom iz srpske nacionalne istorije i tradicije: „Karađorđe“, „Vila Ravijojla“, „Smrt Smail age Čengića“ i druge.

(Nastaviće se)