Pevanje ratnog zločinca

NEKOLIKO puta je šef crnogorske države Filip Vujanović ponovio da bi iz nacionalne himne trebalo odmah izbaciti nekoliko stihova. Šta je visoku političku ličnost u susednoj državi navelo da se tako negativno izrazi o jednom od nacionalnih i državnih simbola. Ubrzo se saznao razlog: nepoželjne stihove napisao je Sekula Drljević, političar, a ne pesnik. Najvišoj političkoj ličnosti u Crnoj Gori, nije, međutim, zasmetalo što reči državne himne nije napisao nadahnuti poeta, nego što je autor teksta posle završetka Drugog svetskog rata proglašen za ratnog zločinca.

Ko je Sekula Drljević i kako se moglo desiti da neko ko se u zvaničnim dokumentima vodi kao državni neprijatelj, postane autor teksta nacionalne himne? Prema dostupnim biografskim podacima, Drljević je bivši crnogorski ministar i poslanik Kraljevine Jugoslavije, rođen 1884. godine u selu Ravni u Morači. Srednju školu je završio u Sremskim Karlovcima, a Pravni fakultet u Zagrebu. Kao veoma mlad, sa svega 25 godina postao je ministar pravde u crnogorskoj vladi (1909) da bi četiri godine kasnije postao poslanik u crnogorskoj skupštini.

Posle završetka Prvog svetskog rata postavljen je za načelnika odeljenja u Ministarstvu pravde Kraljevine Jugoslavije. Od 1925. godine je crnogorski poslanik u Narodnoj skupštini Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca. Na početku Drugog svetskog rata priključio se italijanskim okupatorima u Crnoj Gori, a pri kraju rata odlazi u Zagreb i postaje blizak saradnik ustaškog vođe Ante Pavelića. Septembra 1945. ubijen je u austrijskom selu Judenburgu od osvetničke ruke crnogorskih četnika.

Sekula Drljević je u pravom smislu bio kontroverzna ličnost. Veoma inteligentan, široko obrazovan, briljantan govornik i sjajan pravnik (imao je titulu doktora pravnih nauka) bio je zapažena ličnost na političkoj sceni Beograda i Cetinja u vremenu između dva svetska rata. Njegova reč se slušala, a politički potezi pažljivo pratili.

Šta je tog čoveka nateralo da krene putevima izdaje i kolaboracije sa italijanskim fašistima i hrvatskim ustašama, kao i da se danas smatra za najvećeg crnogorskog separatistu i kolaboracionistu. Odgovor na to pitanje lakše će dati psiholozi nego političari ili istoričari. Jer, nije lako objasniti kako se u kratkom životnom veku kakav je bio Drljevićev, može preći put od vernog saradnika i miljenika crnogorskog kralja Nikole do njegovog najvećeg neprijatelja, od oduševljenog pristalice zbližavanja Srbije i Crne Gore do najvećeg separatiste i razbijača jugoslovenske države, i od crnogorskog federaliste do Pavelićevog saradnika, krivca za stradanja i smrt crnogorskih četnika u ustaškim logorima.

Neki hroničari su učinili pokušaj da se na osnovu do sada pronađenih istorijskih dokumenata malo bolje osvetli protivrečna ličnost Sekule Drljevića i njegova pogubna politika koja je obeležila prvu polovinu dvadesetog veka.

Prvi dani delovanja mlađanog političara prošli su mirno i bez trzavica, a onda je iznenada došlo do takozvanog Kolašinskog procesa, koji je izazvao buru u Crnoj Gori i Srbiji. Proces je ostavio duboke tragove na istorijskom biću Crne Gore i u jednom trenutku opasno zatrovao odnose između Beograda i Cetinja, a u njega je kao političar na neki način bio uključen i Sekula Drljević.

Prema tvrđenju većine crnogorskih istoričara, početak veka protekao je u autokratskom ponašanju knjaza Nikole, i u svevlašću cetinjskog dvora. Najhrabriji i najodlučniji ljudi iz opozicije, shvativši da se legitimnim političkim sredstvima ništa ne može postići, upustili su se u jedan rizičan pokušaj - formiranje tajne organizacije.

U januaru 1909. godine u Podgorici se tajno okupilo devetoro ljudi sa bivšim majorom crnogorske vojske Nikolom Mitrovićem na čelu. Formirali su Centralni odbor za građanske slobode i istovremeno usvojili „Privremeni statut Narodnog ustrojstva u borbi za građanske slobode i ravnopravnost“. U statutu su istakli da članovi tajne organizacije žele „rastaviti vladara od kamarile, ugušiti kod pojedinih predstavnika vladarskog doma despotski duh i svesti vladarsku moć u granice Ustava“. Iako tajna, organizacija je apelovala da se mirnim i legalnim putem ostvare načela zacrtana u statutu, a ako „to ne uspije, onda će se pribjeći revoluciji, u kojoj će učestvovati cio narod“. Nikola Mitrović je tvrdio da je organizacija imala preko 1.000 članova.

Možda bi se prva tajna politička organizacija u istoriji Crne Gore izborila za svoje postavljene ciljeve, da se nije desio jedan nepredviđeni događaj koji je faktički ugasio. Naime, jedan niži oficir Crnogorske vojske, po imenu Petar Đinović, inače član tajne organizacije, bez saglasnosti Centralnog odbora, 11. septembra 1909. godine izdao je naređenje četi kojom je komandovao da zauzme jedan magacin oružja u blizini Kolašina. Vojnici, međutim, nisu poslušali naređenje svoga komandira i Đinoviću ništa drugo nije ostalo nego da pobegne u obližnju šumu. Tamo se skrivao tri dana i posle toga se predao vlastima.

Ovaj u suštini sitan incident, u kome nije bilo ni mrtvih ni povređenih, a oružje i municija u magacinu su ostali sačuvani, poslužio je crnogorskim vlastima da dignu veliku političku halabuku.

(Nastaviće se)