Bratska ruka Srbiji!

ŠTA je nekadašnjeg ministra, odanog režimskog čoveka, vernog knjazu Nikoli i njegovom dvoru, dovelo do opozicione klupe crnogorskog parlamenta teško je na osnovu istorijskih dokumenata tačno ustanoviti, ali se na osnovu skupštinskih zapisnika može nedvosmisleno utvrditi da je Sekula Drljević postao najžešći kritičar i protivnik režima, kome je nekada pripadao. To se najbolje može videti iz stenograma sa sednice Skupštine održane 10. februara 1914. godine.

Žestoko napadajući državno ustrojstvo i društvene prilike u Crnoj Gori, Drljević je u stvari izvršio duboku analizu političke i ekonomske situacije:

„Imamo seljaka, kome svakodnevne vojničke dužnosti oduzimaju mogućnost, da se nesmetano i mirno posveti svom privrednom jačanju, a osjećaj da može svakoga momenta biti pozvat da napusti svoje poljske radove unosi u njegov život osjećaj nezadovoljstva sa njegovim društvenim položajem.

Imamo oficira, koji mjesto da posveti život svome pozivu, mora, u borbi za održanje sebe i svoje familije, zajedno sa svojim vojnikom raditi poljske radove. Držeći ralo u rukama, čije će žuljeve kasnije provaliti ručice kose i motike, on je već prestao tužiti se na nedostatak vojničke discipline kod svoga seljaka i gotov je zajedno sa njim tražiti izvor zajedničke im nesreće u jednom takvom državnom uređenju, te je svakoga momenta spreman odreći se svoje prazne (oficirske) titule.

Imamo sudiju koji krećući se pri izricanju pravde na uskom terenu najčešće veoma tjesnogrudih plemensko-brastveničkih sukoba stoji stalno pred opasnošću gubitka vjere naroda u njegovu sudijsku objektivnost. Sudije su toga svjesne i to je jedan od onih velikih razloga njihovoga današnjega nezadovoljstva sa svojim društvenim položajem“.

Posle detaljne analize, Drljević je predložio rešenje za izlazak iz krize: hitno političko, ekonomsko i vojno „zbližavanje sa Srbijom“.

Istina, Drljević je smatrao da je najfunkcionalniji i najbolji oblik srpsko-crnogorskog zajedništva - državna unija koja će imati zajedničku vojsku, spoljnu politiku i finansije (carine).

„Velika mogućnost našega kulturnog i ekonomskog preporoda, je u carinskoj, vojnoj i diplomatskoj uniji između Crne Gore i Srbije. U toj uniji ja nalazim jedini izvor našega narodnog blagostanja, smatrajući je prirodnom ekonomsko-političkom posledicom teritorijalnoga spajanja Srpskih kraljevina i nužnom nagradom krvavih ratnih napora srpskoga naroda“.

Traženje unije je jedino stvarno jemstvo, da naša država i društvo dobiju sigurnog i što prije privredno jakog seljaka, disciplinovanog vojnika, spremnog oficira, objektivnog sudiju, svom pozivu doraslog administrativca, savremenog posrednika između proizvođača i potrošača u našem trgovcu, kao i dobrog zanatliju“, rekao je na kraju skupštinske debate Sekula Drljević.

Crnogorska vlada, uviđajući da, ne samo u Skupštini nego i u narodu, raste raspoloženje da se sa Srbijom uspostave „neraskidive veze“, poslala je jedan memorandum kralju Nikoli u kome se naglašava:

„Jedinstvo interesa i nacionalnih težnji obeju Srpskih kraljevina upućuje ih u svim daljim slučajevima na zajedničke akcije, koje treba da nađu izražaja i garancije u jednom pismenom aktu-ugovoru. Taj akt biće najjača odbrana od svih mogućih stvari koje bi naši neprijatelji upotrijebili da postignu svoje svrhe. Njime bi se regulisali naši međusobni odnosi kao: vojni, diplomatski, trgovinski i uopšte ekonomski i - jednom riječju - dvije srpske kraljevine, potpuno samostalne i neovisne, išle bi složno k ostvarenju i odbrani zajedničkih interesa“.

Istovremeno je vlada zahtevala od svog poslanika u Beogradu da zajedno sa srpskom vladom pripremi odgovarajući dokument, u kome bi se precizirali uslovi za stvaranje unije. Poslanik Lazar Mijušković je veoma predano počeo raditi na tome konsultujući, osim srpskih ministara, i najuglednije intelektualce, profesore i naučnike u Beogradu. Njemu nije bilo teško da to uradi, jer je u Srbiji posle balkanskih ratova takođe vladalo raspoloženje za zbližavanje dve srpske države, ali je u narodu više preovladavala opcija ujedinjenja a ne unije.

Ovog puta su u podršci zbližavanju Srbije i Crne Gore prednjačili članovi Srpske socijaldemokratske stranke i njen vođa Dimitrije Tucović. Socijalisti su vrlo dobro uočavali da najveću prepreku za stvaranje jedinstvene srpske države stvaraju dvorovi u Beogradu i na Cetinju, i tim povodom su naglašavali da „ono što oseća narod, to ne osećaju dinastije, a to što su narodni interesi nisu i interesi dinastija“.

Organ Srpske socijaldemokratske stranke „Radničke novine“ ilustrovale su ovu tvrdnju ponašanjem kralja Nikole (od 1910. Crna Gora je postala kraljevina) u slučaju skadarske krize, kada je pretio Beču da će se ujediniti sa Srbijom ako ne dobije Skadar. List u broju od 14. juna 1913. godine piše:

„Zar ujedinjenje Srpstva sme biti pretnja? Zar se time sme ucenjivati tuđinac, koji ne želi ujedinjenje jednog istog naroda? Zar ujedinjenje nije neizbežno i neminovno, sa Skadrom ili bez Skadra? Ta pretnja mnogo govori. Ona nam veli: Da dinastije i dinastički interesi ometaju ujedinjenje jednog istog naroda čak i onda kada se on sastao... Međutim između Srbije i Crne Gore ne sme biti spornih pitanja, ni oko teritorija, ni oko čega drugoga. Sve teritorije od Avale do Lovćena, od Timoka do Jadranskog mora naseljene su jednim istim, srpskim narodom... koji je pre balkanskih ratova bio rastavljen otomanskom vladavinom i Novopazarskim Sandžakom“.

(Nastaviće se)