Planine rađaju junake!

POSLE odluke poslanika Podgoričke skupštine (11. 02. 1918) da se Crna Gora ujedini sa Srbijom i posredno poveže sa Jugoslavijom počelo je formiranje najviših upravnih organa nove države Srba, Hrvata i Slovenaca. Pošto se saznalo da se Sekula Drljević izjasnio sa srpsko-crnogorsko ujedinjenje, vlada novoformirane države postavila ga za načelika u Ministarstvu pravde.

Međutim, Drljević je posle kratkog vremena podneo ostavku. Neki njegovi prijatelji i poznanici su smatrali da je to učinio jer je bio nezadovoljan što kao vrstan pravnik nije dobio viši položaj. Bez obzira na to šta ga je motivisalo da to učini, Drljević je od tog momenta postao najveći opozicionar i najžešći protivnik Kraljevine Jugoslavije. Najpre se izjašnjavao kao federalista i zalagao se za federativno uređenje države u kojoj će Crna Gora biti jedna od federalnih jedinica. On i njegovi istomišljenici su formirali federalistički pokret, koji je uživao simpatije i podršku Hrvatske seljačke stranke (HSS) i njihovog vođe Stjepana Radića.

Crnogorski federalisti i njihov vodeći član Sekula Drljević su u prvo vreme prihvatali ideju ujedinjenja, ali su zahtevali očuvanje „crnogorskog identiteta“ širokom autonomijom u novoj jugoslovenskoj državi. Takvo gledište se sa političkog i pravnog stanovišta moglo prihvatiti da se kasnije nije pretvorilo u nešto sasvim suprotno. Rukovodstvo federalističkog pokreta je načinilo ceo krug u svojoj idejnoj orbiti: najpre su za Crnu Goru zahtevali autonomiju, kasnije status federalne jedinice, da bi na kraju otvoreno zastupali separatističke težnje.

Uticajna ličnost u rukovodstvu federalista bio je i general Radomir Vešović. On je jedan od retkih crnogorskih vojnih starešina koji se za vreme austrougarske okupacije odmetnuo u šumu i formirao komitski odred. Pao je u zarobljeništvo, a Crnogorski odbor u Parizu smatrao ga je istaknutim patriotom. Upravo zbog toga je Vešović, koji je inače bio brigadir, u novoj jugoslovenskoj vojsci dobio čin generala, čime je prekršen strogi vojnički propis o školskoj spremi, po kom su crnogorski brigadiri u vojsci Kraljevine SHS dobijali samo čin pukovnika.

Vešović očigledno nije bio zadovoljan svojim položajem i kao general se počeo baviti politikom, što se kosilo sa pravilima vojne službe. Na jednom narodnom zboru u Andrijevici nastupio je kao opozicioni političar, što ga je dovelo na vojni sud, koji ga je ražalovao i penzionisao.

Najuticajniji čovek u federalističkom pokretu - Sekula Drljević, po svaku cenu je hteo da populariše svoje političke ideje koje su, inače, bile prihvaćene od većine njegovih drugova. Učinilo mu se da je za to najpovoljnija prilika suđenje njegovom istomišljeniku, generalu Radomiru Vešoviću, koje je održano od 11. do 14. februara 1921. godine u Beogradu. Pošto je kao advokat bio branilac Vešovića, Drljević je celu odbranu pretvorio u politički a ne pravni čin.

Pred sudskim većem je sa pesničkim zanosom razvijao svoju psihološku teoriju da su Srbijanci i Crnogorci različitog karaktera i mentaliteta, zbog različite istorije. „Jednom je ropstvo prošaralo lik (misli se na Srbijance) drugom je vječna borba za slobodu dala nov lik (Crnogorci). Vijekovi nejednakog života svakog od nas dali su nam nejednake mentalne sklopove“.

Drljević je na suđenju pokušao da oponaša našeg velikog naučnika Jovana Cvijića, služeći se na banalan način njegovom poznatom teorijom o antropogeografiji, po kojoj svojstva i karakter jednog naroda umnogome zavise od geografskog podneblja. Pored ostalog, Drljević je izneo neverovatnu tvrdnju da planine rađaju junake, a nizije izdajnike. Dakle, prema njegovom mišljenju, postoji sukob dva naroda različitih pogleda na svet, od kojih je jedan visokih a drugi niskih moralnih kvaliteta i pobuda!

Da bi što više ocrnio Srbijance, Drljević se poslužio notornim istorijskim falsifikatima optužujući srpsku vladu da je za vreme Prvog svetskog rata sprečila crnogorsku vojsku da zauzme Sarajevo i Skadar. „Oduzimanjem Skadra Crnoj Gori i pridobitaka iz balkanskog rata treba oduzeti mogućnost samostalnog ekonomskog razvitka, a anarhijom treba Crnogorcima onemogućiti opstanak u Crnoj Gori i primorati ih na selidbu u Makedoniju i Staru Srbiju“, završio je svoje apsurdne tvrdnje Sekula Drljević.

Nastup Drljevića na suđenju generalu Vešoviću nije imao širi politički odjek, jer su se njegove reči čule samo u sudnici. Rukovodstvo federalista nije ovim moglo biti zadovoljno, jer je težilo da njihovi programski ciljevi dobiju što veći publicitet. Zato su odlučili da učestvuju na parlamentarnim izborima, zakazanim za mart 1923. godine.

Federalisti su ovoga puta nastupili vrlo oprezno: svoju izbornu listu nisu nazvali „federalističkom“ nego „crnogorskom“, plašeći se da zbog svojih političkih pogleda budu sankcionisani novousvojenim zakonom o zaštiti države („Obznanom“). Isto tako, nisu tražili veća ustavna ovlašćenja za Crnu Goru, nego samo autonomno pravo, mada su u javnim nastupima i govorima na narodnim zborovima oštro napadali centralističko uređenje države i žalili se na ekonomsko stanje u Crnoj Gori. Federalisti, koji su sada nastupali pod „crnogorskom listom“, bili su jedina politička grupacija iz Crne Gore. Ostali učesnici su bili srbijanske ili jugoslovenske partije (radikali, demokrate, republikanci, zemljoradnici...).

(Nastaviće se)